Đổi thay ở “bản đẻ”

Không như một số bản xa của Mường Lát, người Mông ở Pha Đén hoàn toàn có quyền tự hào bởi trong bản đã có nhiều người làm cán bộ. Đơn cử như ông Lầu Minh Pó, Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Mường Lát cũng là người con của bản này. Lớp kế cận thì có anh Lầu Mai Dơ, Bí thư Đảng ủy xã Nhi Sơn (Mường Lát).

Từ trên bản Pha Đén nhìn xuống, cảnh vật như thu vào tầm mắt.

Trong mâm cơm ấm cúng của người vùng cao đón khách, Ngân Văn Bình đang công tác tại Đài Truyền thanh - Truyền hình huyện Mường Lát hồ hởi hỏi tôi: Anh lên vùng biên nhiều, đã bao giờ anh đặt chân lên “bản đẻ” chưa?. Tôi ngạc nhiên bởi đây là lần đầu được nghe đến danh xưng này. “Bản đẻ là bản nào vậy? Tại sao lại gọi là bản đẻ? Đường lên đó có xa không?” - tôi hỏi Bình. Bình từ tốn: “Bản đẻ” là biệt danh của bản Pha Đén, xã Pù Nhi (Mường Lát) chừng 7 - 10 năm trở về trước. Lý do vì hồi đó tỷ lệ sinh ở bản này rất cao, trung bình mỗi gia đình đẻ khoảng 5 đứa con trở lên. Mãi sau, trình độ dân trí nâng cao thì họ mới hạn chế đẻ, cuộc sống vì thế có nhiều đổi thay, phát triển. Đây là bản của dân tộc Mông, anh có hứng thú em sẽ dẫn lên tìm hiểu. Câu giải thích cùng với lời đề nghị đầy tính gợi mở của Bình khiến tôi không khỏi vui mừng, vội vàng giao phó “trách nhiệm”: “Nhất định anh phải lên bằng được bản Pha Đén. Bình chịu khó làm “hướng dẫn viên du lịch” cho anh nhé!”.

Quãng đường từ trung tâm xã Pù Nhi lên đến bản Pha Đén dài chừng 8km, đã được bê tông hóa, đi hết khoảng 15 phút. Bình chở tôi trên chiếc mô tô dream đời cũ - “con chiến mã” đã cùng cậu rong ruổi khắp các bản, làng của huyện Mường Lát. “Có con đường đổ bê tông này là may lắm rồi. Hơi dốc chút nhưng xe mô tô đã lên được đến tận bản. Trước năm 2015, khi vẫn còn con đường đất, cứ hễ trời mưa là lầy lội, trơn trượt, muốn lên bản Pha Đén là cả một vấn đề nan giải” - Bình nói.

Khi chúng tôi còn cách bản khoảng 5 phút đi xe, Bình chủ động dừng xe trên một con dốc cao, đoạn hướng ánh nhìn của tôi xuống phía dưới thung lũng, rồi bảo: Pha Đén là bản cao nhất ở xã Pù Nhi, với độ cao gần 1.500m so với mặt nước biển, đây cũng là bản Mông cao nhất ở huyện biên viễn Mường Lát, đồng thời cũng là bản cao nhất của tỉnh, chính vì thế Pha Đén được ví như “nóc nhà” của xứ Thanh. Anh có thể đứng ở vị trí này chụp lấy vài bức ảnh phía dưới làm kỷ niệm. View đẹp, anh ạ!. Tôi mỉm cười, hỏi vặn lại Bình về ý nghĩa của cái tên “Pha Đén”. Không hổ danh “thổ địa” vùng biên, Bình ôn tồn trả lời: “Pha” nghĩa là núi, “Đén” là ở trên trán cao, có nghĩa là cao, muốn nhìn thấy thì phải ngước mắt nhìn lên. Bản người Mông này luôn có mây mù quanh năm bao phủ. Khí hậu Pha Đén bốn mùa mát mẻ. Cái tên của mảnh đất “ngày đến sớm, đêm về muộn” này cũng xuất phát từ thực tế ấy.

Tiếp thu được nhiều kiến thức từ phía người bạn đồng hành, tôi tự tin đặt chân vào bản Pha Đén. Trưởng bản Lâu Văn Đua đã đứng đợi chúng tôi từ khi nào, ông nở nụ cười sảng khoái để chào đón những vị khách vãng lai. Rồi ông chỉ tay về phía những mái nhà lợp tôn đang thấp thoáng sau những đồi lúa nương, đẹp tựa như một bức tranh, rồi hồ hởi giới thiệu: Bản Pha Đén hiện có 83 hộ người Mông, với 408 nhân khẩu, phân bố dọc theo con đường mòn dài 4,7km. Do khó khăn về giao thông nên kinh tế đồng bào nơi đây chủ yếu là tự cấp, tự túc. Cây trồng chủ lực là lúa nương, ngô với 45 ha lúa nương và 40 ha ngô. Trước năm 2010, số hộ nghèo của bản lên tới 90%, thu nhập đầu người dưới 5 triệu đồng/người/năm. Từ khi chuyển đổi cơ cấu cây trồng, áp dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất, đặc biệt mấy năm trở lại đây, bà con được cán bộ cấp giống ngô lai, được hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc, được bộ đội tuyên truyền phải chăn nuôi nhiều bò, chăm sóc rừng nên đời sống bà con ngày càng khá giả, nhà nào cũng mua được xe máy, tivi. Tỷ lệ hộ nghèo của bản giảm xuống dưới 50%, 100% trẻ em được đến trường đúng độ tuổi...

Tôi ghi chép đầy đủ những thông tin của trưởng bản cung cấp, rồi đề nghị anh dẫn đi thăm một vòng quanh bản. Trời đổ bóng sang chiều. Một tốp thanh niên đang tụ tập trước cửa hàng tạp hóa ngay giữa bản, họ đưa ánh mắt thân nhìn tôi. Gương mặt sáng sủa, vóc người cao ráo, quần áo hợp mốt... khác xa hình ảnh những ông bố trẻ gầy gò, đầu tóc bù xù, quần áo lấm lem, địu con đi liu xiu mà tôi đã từng thấy ở vùng cao. Xa xa, đám trẻ chân trần dẫm đều trên đất, gương mặt đẫm mồ hôi đang chạy theo trái bóng ở khu đất nhỏ chừng 30m2 trước nhà trưởng bản. Một bãi cỏ rộng ở trung tâm bản được tận dụng để làm sân bóng chuyền. Ngoài thời gian lao động, giờ đây những người đàn ông Mông không còn mải mê đi tìm thú vui từ men rượu nữa, thay vào đó là thả hồn vào những đường bóng, dù động tác còn ngượng, dù thiếu thốn nhưng ở đó đã có sự đổi mới từ bên trong suy nghĩ.

Mải chạy theo xúc cảm yêu thương về mảnh đất bình yên này, tôi bỗng giật mình bởi tiếng lục lạc của đàn trâu đang tiến đến từ phía sau. Đứng sát vào đường, anh Đua ghé tai tôi thủ thỉ: “Đàn trâu đó là của hộ gia đình anh Lâu Văn Thi – người đi đầu trong phong trào phát triển kinh tế của bản”. Nhìn người đàn ông với vóc dáng nhỏ thó, thân hình mảnh khảnh, phong thái thiếu tự tin, tôi không dám nghĩ anh đang là chủ nhân của một loạt tài sản mang lại giá trị kinh tế: Hai ao thả cá mỗi ao rộng 500m2, đàn trâu 15 con, hàng trăm con gia cầm. Mỗi năm từ việc trồng trọt, chăn nuôi, nếu được thời tiết ủng hộ thì số tiền 200 triệu đồng thu nhập đối với gia đình anh không phải là quá khó.

Trước khi rời bản, tôi có ghé thăm Trường Mầm non xã Pù Nhi khu Pha Đén. Đó là dãy nhà cấp 4 với 2 phòng học, lợp prô-xi măng đang sập sệ xuống cấp, với tổng cộng 30 học sinh. Bên trong lớp học, cô giáo Hà Thị Lượng - người đã dành trọn tuổi thanh xuân để “cõng chữ” lên bản đang dạy cho các bé vẽ tranh về chủ đề gia đình. Từng trang giấy nhỏ dẫu đã hoen ố vì ẩm ướt vẫn được các bạn nhỏ tận dụng để gửi gắm trí tưởng tượng của mình vào trong đó. Cầu vồng bảy sắc, chiếc xích đu sau nhà, mẹ ngồi kết tóc dưới sân,... bấy nhiêu hình ảnh dung dị đều được các bé gửi gắm qua từng nét vẽ dẫu nguệch ngoạch, vụng về nhưng đong đầy sự trong trẻo, yêu thương. Cô Lượng cùng tôi nhẹ nhàng trao nhau từng bức tranh để ngắm, đến bức cuối cùng, bất giác cô đưa ánh mắt đầy hy vọng nhìn tôi, nói: “Hơn 10 năm từ cái lần đầu tiên tôi đặt chân lên với bản Pha Đén, vùng đất này đã, đang đổi thay từng ngày. Khó khăn thì vẫn còn đó nhưng tôi cảm nhận rõ niềm hy vọng ở tương lai từ những đứa trẻ của tôi. Chúng không còn phải đến trường với cái bụng đói, thái độ nhút nhát hay ánh mắt đầy tự ti nữa, mà thay vào đó, tụi nhỏ đã mở lòng, biết yêu thương và dạn dĩ hơn!”.

Bài và ảnh: Nguyễn Trường