Cần nhiều giải pháp đồng bộ, ổn định cuộc sống cho người dân bị ảnh hưởng bởi các công trình thủy điện ở miền núi

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh trong số 22 dự án thủy điện được quy hoạch, có 13 dự án đã triển khai đầu tư, có 6 dự án đã hoàn thành phát điện, 7 dự án đang thi công đến nay cơ bản đã hoàn thành việc xây dựng, 9 dự án đang lập hồ sơ trình xem xét chấp thuận. Thực hiện Thông báo kết luận số 404 của Chủ tịch HĐND tỉnh tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn của Kỳ họp thứ 6, HĐND tỉnh khóa XVII, Ban Dân tộc HĐND đã tổ chức khảo sát tại các điểm khu tái định cư (TĐC) ở các huyện Mường Lát, Quan Hóa, Bá Thước và Cẩm Thủy...

Một góc thủy điện Trung Sơn (Quan Hóa).

Qua giám sát, Ban Dân tộc HĐND tỉnh nhận thấy việc xây dựng các công trình thủy điện cơ bản đúng quy hoạch được cấp có thẩm quyền phê duyệt; khai thác được tiềm năng, lợi thế về tài nguyên nước, sản xuất bổ sung cho nguồn điện quốc gia; tạo cảnh quan để phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn, phát triển ngành nghề sản xuất nông, lâm, thủy sản cho đồng bào dân tộc thiểu số. Tại các khu, điểm TĐC, nhìn chung các công trình cơ sở hạ tầng được đầu tư xây dựng tương đối đồng bộ theo đúng quy hoạch từng dự án như: Điện, nước sinh hoạt, đường giao thông, trạm y tế, nhà văn hóa, trường mầm non, tiểu học,... các công trình xây dựng hoàn thành đưa vào sử dụng, đảm bảo chất lượng, cơ bản đáp ứng nhu cầu phục vụ sản xuất và sinh hoạt của người dân. Nhìn chung, công tác TĐC ở các huyện được thực hiện nghiêm túc, đảm bảo công khai, dân chủ, đúng đối tượng, đời sống nhân dân ở các khu, điểm TĐC cơ bản ổn định, kết cấu hạ tầng đầu tư khang trang hơn nơi ở cũ; an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được giữ vững, bà con nơi ở cũ và nơi mới đến đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau vượt qua khó khăn cùng phát triển.

Tuy nhiên trong quá trình thực hiện vẫn còn bộc lộ một số mặt hạn chế như: Công tác quy hoạch các khu, điểm TĐC chưa tính hết các yếu tố sinh kế bền vững (mới chỉ có thủy điện Trung Sơn là có dự án sinh kế sau TĐC cho hộ dân). Nhiều địa điểm TĐC chưa quan tâm đến phong tục, tập quán sản xuất, sinh hoạt của đồng bào dân tộc thiểu số; có nơi quy hoạch chưa hợp lý, bố trí nơi ở trên đỉnh núi cao, mặt bằng không đều (chỗ cao, chỗ thấp), xa nơi canh tác, thiếu nguồn nước sinh hoạt, chất lượng đất kém, nguy cơ sạt lở cao như ở điểm TĐC Keo Đắm (Quan Hóa), bản Lìn, xã Trung Lý (Mường Lát). Việc lựa chọn khu vực bố trí khu, điểm TĐC ở một số nơi chưa phù hợp: Xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu phục vụ sản xuất và đời sống của nhân dân còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển bền vững và Chương trình xây dựng nông thôn mới. Tiến độ xây dựng một số điểm TĐC quá chậm như thủy điện Hồi Xuân, triển khai xây dựng được gần 10 năm, đến nay chưa bàn giao được mặt bằng khu TĐC của bản Sa Lắng. Một số công trình đầu tư không được khảo sát, thiết kế phù hợp với địa hình, địa chất, giám sát thiếu chặt chẽ nên chất lượng hiệu quả thấp, gây bức xúc cho nhân dân như công trình nước sinh hoạt ở bản Nàng 1, xã Mường Lý; bản Keo Đắm, xã Trung Sơn; bản Co Pùng, xã Trung Sơn. Quy hoạch xây dựng nhà ở cho đồng bào dân tộc thiểu số như nhà ở của dân cư đô thị, không phù hợp với phong tục, tập quán. Đất đai cằn cỗi, độ dốc lớn; thiếu đất canh tác và nước tưới, nên việc tổ chức sản xuất và đảm bảo vệ sinh môi trường là rất khó khăn. Việc khảo sát, đánh giá mức độ, phạm vi ảnh hưởng của một số dự án thủy điện chưa chính xác, đề xuất quy hoạch, bố trí dân cư chưa phù hợp, thiếu tính bền vững. Một số hộ dân nằm ngoài phạm vi ảnh hưởng của dự án được duyệt, nhưng khi xây dựng công trình và tích nước vẫn bị ngập nước như ở thôn Chiềng Ai, xã Hạ Trung (Bá Thước). Đa số các công trình xây dựng hoàn thành bàn giao đưa vào sử dụng nhưng việc quản lý, khai thác, bảo trì, bảo dưỡng, vệ sinh môi trường kém nên nhanh hư hỏng, xuống cấp, nhất là các công trình thủy lợi, giao thông và nước sinh hoạt.

Qua kết quả khảo sát thực tế, Ban Dân tộc HĐND tỉnh đề nghị UBND tỉnh phối hợp với các bộ, ngành Trung ương rà soát, đánh giá tổng thể quy hoạch phát triển hệ thống thủy điện bậc thang tỉnh Thanh Hóa, nhất là đánh giá tác động môi trường, mức độ ảnh hưởng khi xả lũ, những tác động thay đổi dòng chảy và sạt lở ở vùng hạ lưu sau đập thủy điện, để có cơ sở quyết định đầu tư đảm bảo hiệu quả bền vững. Đặc biệt cần quan tâm chỉ đạo việc tham vấn cộng đồng, đảm bảo công khai, dân chủ thực chất và lấy ý kiến phản biện khoa học về quy hoạch xây dựng công trình thủy điện trên sông Lò, sông Luồng và thủy điện Cẩm Thủy 2 trên sông Mã. Ban hành thêm chính sách để hỗ trợ sản xuất và đời sống cho người dân TĐC, nên hỗ trợ kéo dài từ 3 - 5 năm đầu sau khi người dân TĐC đến nơi ở mới, vì thực tế cho thấy, sau khoảng thời gian đó các khu TĐC mới có thể hoàn thành cơ bản việc xây dựng cơ sở hạ tầng và ổn định đời sống. Xây dựng các phương án dạy nghề, chuyển đổi nghề cho phù hợp với vùng dân tộc, tạo việc làm lâu dài, ổn định, nâng cao thu nhập cho người dân. Đối với các huyện có khu, điểm TĐC sớm hoàn thành việc giao đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các hộ dân TĐC; ưu tiên bố trí thêm nguồn vốn hỗ trợ phát triển sản xuất từ các chương trình mục tiêu cho các xã có khu, điểm TĐC để phát triển sản xuất; đẩy mạnh công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư; hướng dẫn chuyển giao kỹ thuật giúp nhân dân lựa chọn mô hình sản xuất phù hợp, đạt hiệu quả thiết thực, góp phần từng bước thực hiện hoàn thành nhiệm vụ TĐC tại nơi ở mới cho các hộ dân bị ảnh hưởng theo đúng mục tiêu, nhiệm vụ của dự án đã được duyệt. Thực hiện tốt quy chế dân chủ cơ sở, công khai các chế độ, chính sách ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của nhân dân; tiếp tục làm tốt công tác tuyên truyền, vận động để đồng bào phát huy truyền thống đoàn kết, tương trợ giúp đỡ lẫn nhau, phấn đấu sớm ổn định cuộc sống, vươn lên thoát nghèo, làm giàu; khắc phục tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ lâu dài của Đảng và Nhà nước.

Bài và ảnh: Nguyễn Minh