Thi đua là yêu nước theo Tư tưởng Hồ Chí Minh

Theo sáng kiến và chủ trương của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngày 7-3-1948 Ban Chấp hành Trung ương Đảng ra chỉ thị phát động phong trào thi đua ái quốc “Mục đích của thi đua là làm sao cho kháng chiến mau thắng lợi, kiến quốc chóng thành công”.

Bác Hồ thăm nông dân gặt lúa trên cánh đồng xã Hùng Sơn, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên (năm 1954). Ảnh: Tư Liệu

Ngày 1-5-1948 lần đầu tiên Bác ra Lời kêu gọi thi đua yêu nước, “cùng toàn thể đồng bào yêu quý, nước ta kinh tế lạc hậu nhưng lòng yêu nước và ý chí quật cường chẳng kém ai, nay muốn tự cấp, tự túc, đi kịp thời người ta, thì chúng ta phải đi mau. Vì vậy, sĩ, nông, công, thương, binh, gái, trai, già, trẻ, toàn thể quốc dân ta, vô luận ở địa vị nào, làm công việc gì, phải ra sức tham gia cuộc thi đua yêu nước”(1).

Tiếp đến ngày 11-6-1948, Bác ra tiếp Lời kêu gọi thi đua ái quốc rất cụ thể:

“Mục đích của thi đua ái quốc là gì?

Diệt giặc đói khổ

Diệt giặc dốt nát

Diệt giặc ngoại xâm

Cách làm là dựa vào:

Lực lượng của dân

Tinh thần của dân

Để gây:

Hạnh phúc cho dân

Vì vậy bổn phận của người dân Việt Nam, bất kỳ sĩ, nông, công, thương, binh bất kỳ làm việc gì đều cần phải thi đua:

Làm cho mau - làm cho tốt - làm cho nhiều

... Kết quả đầu tiên của thi đua ái quốc là:

Toàn dân ta sẽ đủ ăn, đủ mặc

Toàn dân sẽ biết đọc, biết viết

Toàn bộ đội sẽ đầy đủ lương thực, khí giới để diệt giặc ngoại xâm.

Toàn quốc sẽ thống nhất độc lập.

Thế là chúng ta thực hiện:

Dân tộc độc lập

Dân quyền tự do

Dân sinh hạnh phúc”

Để đi đến kết quả tốt đẹp đó tôi xin:

Các cụ phụ lão thi đua đốc thúc con cháu hăng hái tham gia mọi công việc, Các cháu nhi đồng thi đua học hành và giúp việc người lớn, Đồng bào công thương thi đua mở mang doanh nghiệp, Đồng bào trí thức và chuyên môn thi đua sáng tác và phát minh, Bộ đội và dân quân thi đua giết cho nhiều giặc, đoạt cho nhiều súng.

Nói tóm lại, ai cũng thi đua cũng tham gia kháng chiến và kiến quốc.

Phong trào sôi nổi, thi đua ái quốc sẽ ăn sâu, lan rộng khắp các lĩnh vực và mọi tầng lớp Nhân dân, và sẽ giúp ta dẹp tan mọi nỗi khó khăn và mọi âm mưu của địch để đi đến thắng lợi cuối cùng”(1).

Tết Kỷ Sửu - 1949, Bác Chúc Tết đồng bào, chiến sĩ cả nước:

Kháng chiến lại thêm một năm mới,

Thi đua ái quốc thêm tiến tới

Động viên lực lượng và tinh thần,

Kháng chiến càng thêm mau thắng lợi.

Người người thi đua.

Ngành ngành thi đua.

Ngày ngày thi đua.

Ta nhất định thắng lợi.

Địch nhất định thua.

Thi đua trong lời Chúc Tết, được Bác nêu rất rõ, khái quát toàn diện, từ mỗi người đến mọi người (người, người) đến các ngành, các hội đoàn, các tầng lớp (ngành, ngành) và liên tục hàng ngày, xuyên suốt thời gian (ngày, ngày). Cơ sở của những lời chúc này là dựa trên Lời kêu gọi thi đua ái quốc 11-6-1948.

Khi sơ kết nửa năm phong trào thi đua, Bác chỉ ra khuyết điểm về nhận thức và thực hành thi đua: “Còn nhiều nơi Nhân dân, mà trước hết là cán bộ chưa thật rõ ràng ý nghĩa của phong trào thi đua ái quốc... Tưởng lầm rằng, thi đua là việc khác với những công việc hàng ngày. Thật ra công việc hàng ngày chính là nền tảng của thi đua”(2).

Bác đã chỉ ra đúng lúc, khơi dậy đúng lúc, chủ trương đúng lúc, hành động đúng lúc, phát huy đúng lúc nguồn sức mạnh vạn năng của mỗi người, của tổ chức, của toàn dân.

Là người đề xướng, là kiến trúc sư phong trào thi đua ái quốc và đưa phong trào vào quần chúng sâu rộng, Bác chăm lo, theo dõi, lãnh đạo, chỉ đạo, động viên, khích lệ, tổng kết phong trào theo từng thời kỳ, kịp thời biểu dương, khen thưởng, uốn nắn, điều chỉnh phong trào.

Từ năm 1948 đến ngày Bác đi xa, Bác đã viết đến 45 bài về thi đua yêu nước. Hệ thống lại ta thấy đầy đủ mục đích, ý nghĩa, nội dung, hình thức tổ chức biện pháp thực hiện, kết quả, ưu khuyết điểm của phong trào thi đua ái quốc. Sau bài thơ Chúc Tết Kỷ Sửu - 1949, gần như hầu hết các bài thơ Chúc Tết, Bác đều chúc thi đua, nhấn mạnh vấn đề thi đua. 19 chữ thi đua hiện diện trong các bài thơ như: Kính chúc đồng bào năm mới / Mọi người càng thêm phấn khởi/ toàn dân xung phong thi đua (Chúc Tết Canh Dần - 1950), Toàn dân ta quyết một lòng/ Thi đua chuẩn bị phản công kịp thời (Chúc Tết Tân Mão - 1951), Chiến sĩ thi đua giết giặc/ Đồng bào thi tăng gia/ Năm mới thi đua mới/ Thắng lợi ắt về ta (Chúc Tết Nhâm Thìn - 1952), Thi đua học hành/ Tiến bộ mau lẹ/ (Thư gửi thiếu nhi)... chứng tỏ thi đua ái quốc thường trực trong Bác. Thi đua ái quốc là tư tưởng lớn của Bác “Thi đua là yêu nước, yêu nước phải thi đua. Và những người thi đua là những người yêu nước nhất”(3).

Một khi lòng yêu nước của mỗi người được khơi dậy đúng lúc thì chính Nhân dân là nhân tố, là nguồn sức mạnh tạo nên những thắng lợi to lớn cho dù hoàn cảnh, điều kiện lịch sử khó khăn đến mấy.

Như vậy, quan điểm của Hồ Chí Minh về mối quan hệ biện chứng giữa thi đua và yêu nước, yêu nước và thi đua. Yêu nước là nội dung của thi đua. Thi đua là mọi người, mọi nhà, mọi ngành gắng phát triển tài năng, sáng kiến của mình, làm nhanh, nhiều, tốt, rẻ, tăng năng suất, tiết kiệm nguyên, vật liệu, diệt được nhiều giặc. Đó là một cách yêu nước thiết thực và tích cực. Hiểu như vậy thì một người tự cho mình là yêu nước thì phải thi đua. Bởi vì, chỉ có qua thi đua với kết quả cụ thể mới bộc lộ và ngày càng bộc lộ tinh thần yêu nước.

Hồ Chí Minh chỉ rõ, yêu nước là một thứ của quý không thể cất giấu trong rương, trong hòm, mà phải được đưa ra trưng bày. Tinh thần yêu nước phải được thực hành vào việc kháng chiến, kiến quốc. Khi Nhân dân ta thực hiện kiến quốc, thì người dùng thuật ngữ “Thi đua xã hội chủ nghĩa” để chỉ phương pháp riêng của phương thức sản xuất XHCN nhằm nâng cao năng suất lao động xã hội và cải tiến sản xuất trên cơ sở tích cực và tính chủ động sáng tạo của quần chúng lao động. Thi đua XHCN xây dựng trên sự hợp tác theo tinh thần đồng chí và tương trợ lẫn nhau của những người lao động, phát huy khả năng sáng tạo của Nhân dân lao động.

Ở nước ta, thi đua XHCN là sự kế tục và phát triển phong trào thi đua yêu nước trong những năm kháng chiến. Hồ Chí Minh khẳng định “dưới chế độ tư bản thực dân và phong kiến không có phong trào thi đua yêu nước, vì giai cấp lao động không được gì mà ra sức thi đua làm giàu thêm cho bọn chủ, để rồi lại bị chúng áp bức, bóc lột thêm. Chỉ có dưới chế độ dân chủ Nhân dân và XHCN, dưới chế độ mà Nhân dân lao động làm chủ, thì mới có phong trào thi đua”(4).

Theo Hồ Chí Minh “trong xã hội chủ nghĩa của chúng ta bất cứ làm việc gì, nghề gì mà Đảng và Chính phủ giao cho đều làm tròn và làm vượt mức, làm xuất sắc đều là anh hùng”(5).

Từ khi phát động phong trào thi đua yêu nước đến năm 2019, Đảng và Chính phủ đã phong tặng, truy tặng hơn 7.800 tập thể, trên 9.300 cá nhân danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang, 1.300 tập thể và cá nhân Anh hùng Lao động, 140.000 mẹ Việt Nam Anh hùng và hàng vạn chiến sĩ thi đua.

Hiện tại, phong trào thi đua yêu nước vận dụng sáng tạo gắn kết với việc “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh” như các phong trào: “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”, “Xây dựng đô thị văn minh”, “Doanh nghiệp Việt Nam hội nhập phát triển”, “Cả nước chung tay vì người nghèo, không để ai bị bỏ lại phía sau”, “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Cán bộ, công chức, viên chức thi đua thực hiện văn hóa công sở”, “Đền ơn đáp nghĩa”, “Tuổi trẻ sáng tạo”, “Giỏi việc nước, đảm việc nhà”, “Vì an ninh Tổ quốc”, “Hiến máu nhân đạo - một giọt máu cho đi, một cuộc đời ở lại”.

Tuy nhiên, hiện tại vẫn còn một số mắc “bệnh thành tích”, “bệnh háo danh”, “chạy chức chạy quyền”, “chạy khen thưởng”... nói như Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng: “Phong trào thi đua tuy sâu rộng nhưng chưa toàn diện, còn tính hình thức, chưa gắn chặt với nhiệm vụ chính trị. Suy tôn, phong tặng còn dễ dãi, nể nang nên xảy ra tình trạng “chạy thành tích”, “chạy khen thưởng”.

Trong thi đua yêu nước, chúng ta phải làm đúng lời Bác dạy: Trong một quốc gia độc lập, bất luận ở đâu, vấn đề thưởng phạt phải phân minh, có thế dân mới yên, kháng chiến mới thắng lợi, kiến quốc mới thành công.

Ngày 4-3-2008, Thủ tướng Chính phủ quyết định lấy ngày 11-6 hàng năm là ngày Thi đua yêu nước, tức là ngày mà Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc 11-6-1948.

(1) Hồ Chí Minh, toàn tập, sđd, T5, tr103. 104.

(2) Hồ Chí Minh, toàn tập, sđd, T5, tr16.

(3) Hồ Chí Minh, toàn tập, sđd, T7, tr407.

(4) Hồ Chí Minh, toàn tập, sđd, T11.

(5) Hồ Chí Minh, toàn tập, sđd, T15, tr228.

LÊ XUÂN ĐỨC