Nhiều giải pháp khôi phục và phát triển cây quýt hôi huyện Bá Thước

Quýt hôi (còn có tên gọi là quýt hoi) nhưng giống quýt này lại có một mùi thơm đậm đà, khó quên. Tuy có vỏ ngoài không được bắt mắt với màu vàng cam đặc trưng và có nhiều vết nám nhưng quýt hôi lại có vị ngọt thanh, thơm mát. Ngoài ra, vỏ quýt còn được sử dụng để trị bệnh ho, lá làm nguyên liệu cho một số món ăn có vị thơm đặc trưng. Vì vậy, quýt hôi được xem là loại cây đặc sản của huyện Bá Thước.

Vườn quýt hôi đầu dòng của gia đình ông Hà Văn Quân, thôn 3, xã Ban Công.

Anh Lương Văn Thanh, ở thôn 3, xã Ban Công không còn nhớ vườn quýt nhà mình được bố mẹ để lại trồng từ bao giờ, chỉ biết rằng gia đình anh thu hoạch từ quả quýt hôi cũng đã gần 15 năm với diện tích 0,7 ha. Anh Thanh cho biết: “Quýt hôi là một loại cây “dễ tính”, mọc ở trên sườn đồi, núi cao, có khí hậu mát mẻ quanh năm, quả quýt chín có màu vàng, mùi thơm mát, đặc trưng, vỏ quýt nhiều tinh dầu, thường được người dân sử dụng làm thuốc trị ho hoặc hãm nước uống phòng cúm, cảm lạnh vào mùa đông; lá quýt thường dùng để chế biến các món ăn truyền thống của dân tộc Thái”. Tuy nhiên, sau một thời gian dài ít được chăm sóc, đất đai bị thoái hóa, bạc màu nên chất lượng quả quýt hôi kém đi. Những năm gần đây, được cán bộ xã Ban Công đến tuyên truyền chăm sóc, tỉa cành, bón phân đúng quy trình, đúng thời kỳ nên cây quýt của gia đình anh Lương Văn Thanh dần phục hồi và phát triển tốt; mỗi vụ cho thu hoạch hơn 1 tấn quả.

Được biết hiện trên địa bàn xã Ban Công có 53 hộ dân đang thực hiện chăm sóc, phục tráng cây quýt hôi với tổng diện tích khoảng 11 ha; tập trung chủ yếu ở thôn 3, thôn Nìa, thôn Tôm. Với mong muốn người dân tiếp tục gìn giữ và phát triển kinh tế với sản phẩm nông nghiệp trên quê hương, xã Ban Công đã tiến hành rà soát toàn bộ diện tích cây quýt hôi đã có. Đồng thời hướng dẫn bà con trong xã áp dụng đúng quy trình chăm sóc, đảm bảo cây quýt phát tiển tốt. Ông Lương Văn Tư, Chủ tịch UBND xã Ban Công, cho biết: Hiện UBND xã đã xây dựng kế hoạch để tiếp tục nhân rộng thêm 20 ha cây quýt bản địa này. Bên cạnh đó, tham mưu cho cấp ủy đảng, chính quyền địa phương phối hợp đấu mối với các doanh nghiệp, HTX trên địa bàn huyện Bá Thước, cũng như các siêu thị trên địa bàn toàn tỉnh để kết nối, tiêu thụ sản phẩm và xây dựng thương hiệu cho quả quýt hôi.

Những ngày này, nhiều người dân ở xã Thành Sơn, huyện Bá Thước đang tập trung thu hoạch quýt hôi. Cây thường cho quả từ tháng 11 âm lịch đến tháng 1 năm sau. Hầu hết quýt ở đây đều là cây trồng đã lâu năm, nên việc thu hoạch khá vất vả, nhưng người dân vẫn phấn khởi vì năm nay quýt đã được doanh nghiệp đến tận nơi thu mua. Anh Ngân Văn Chàng, thôn Phả Ban, xã Thành Sơn phấn khởi khoe: Những năm trước khi thu hoạch quýt, bà con trong thôn đều phải mang ra chợ bán, rất vất vả mà giá lại không cao. Từ đầu năm đến nay, Công ty TNHH Puluong Cuisine đến tận nơi để thu mua nên việc mua bán rất thuận lợi cho bà con trong thôn. Theo tính toán của anh Chàng: 1 kg quýt hôi được công ty thu mua với giá 13 – 15.000 đồng; như vậy 1 ha quýt thu hoạch bình quân 6 tấn/năm, cho thu nhập 80 - 90 triệu đồng/ha/năm; đặc biệt có một số vườn quýt sản lượng trên 10 tấn/năm, cho thu nhập khoảng 150 - 180 triệu đồng/ha/năm.

Để làm được trà quýt hôi, chị Hà Thanh Nhàn (Công ty TNHH Puluong Cuisine) thường đến các rừng quýt, hướng dẫn người dân cách hái quả giữ được cuống lá. Đây cũng là cách vừa đảm bảo chất lượng nguyên liệu, vừa giúp cây phát triển tốt hơn cho vụ sau. Quýt sau khi thu mua về được rửa qua nước sạch, để ráo nước và tách vỏ. Vỏ quýt sẽ được sấy khô, đưa vào máy cắt sợi và tiếp tục đưa vào sấy ở nhiệt độ thấp một lần nữa để cho ra thành phẩm trà quýt hôi. Trà đạt tiêu chuẩn phải giữ được màu sắc, tinh dầu và hương vị đặc trưng. Múi quýt cũng sẽ được chế biến thành siro trị ho; phụ phẩm còn lại của múi quýt được dùng làm chất tẩy rửa. Hiện nay, trà quýt hôi cũng như các sản phẩm chế biến từ quýt của Công ty TNHH Puluong Cuisine được nhiều người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh biết đến. Trà quýt hôi đang được Công ty TNHH Puluong Cuisine xây dựng hướng tới sản phẩm OCOP cấp tỉnh trong năm 2022.

Được biết, để khôi phục và phát triển cây quýt hôi, từ năm 2018, Sở Khoa học và Công nghệ Thanh Hóa đã phê duyệt và ký hợp đồng triển khai thực hiện dự án phục tráng và phát triển giống quýt hôi Bá Thước với quy mô 4 ha, 3.000 cây quýt tại thôn 3, xã Ban Công và thôn Éo Kén, xã Thành Sơn. Theo đó, Sở Khoa học và Công nghệ lựa chọn các cây quýt hôi đầu dòng để nhân giống ra F0, F1 trồng thương phẩm và được Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh cấp giấy chứng nhận trồng cây đầu dòng. Cùng với đó bà con được hướng dẫn kỹ thuật nhân giống quýt hôi sạch bệnh, kỹ thuật trồng mới, chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh hại. Sau 3 năm, các thế hệ F1, F2 cây quýt hôi sinh trưởng, phát triển tốt và cho kỳ thu hoạch lứa đầu tiên đạt sản lượng 1 tấn/1 ha, bà con thu về 30 triệu đồng/ha. Nhận thấy giá trị kinh tế từ loại cây đặc sản này, vài năm trở lại đây, trong quá trình lựa chọn, phát triển các sản phẩm đặc trưng, cây quýt hôi bản địa đã được huyện Bá Thước quan tâm phục tráng, phát triển trở thành cây hàng hóa. Cùng với việc tuyên truyền, hỗ trợ bà con nông dân chú trọng chăm sóc, tỉa cành, bón phân đúng quy trình và thời kỳ, huyện Bá Thước đã phối hợp với Viện Thổ nhưỡng nông hóa, thuộc Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam, lai tạo, nhân giống và chuyển giao quy trình trồng, chăm sóc cây quýt hôi cho người dân huyện Bá Thước.

Hiện nay, trên địa bàn huyện có khoảng 450 hộ trồng quýt hôi với gần 60 ha, tập trung ở các xã Ban Công, Thành Lâm, Thành Sơn, Lũng Cao, số còn lại được trồng rải rác ở các xã Cổ Lũng, Lũng Niêm. Trong đó xã Thành Sơn có 15,5 ha chủ yếu ở các thôn Kho Mường, Pù Luông và Pả Ban; xã Thành Lâm diện tích 18,54 ha, chủ yếu trồng các ở thôn Tân Thành, Bầm, Đanh; xã Ban Công diện tích 10,4 ha tập trung chủ yếu ở các thôn Ba, Nghìa và Chiềng Lâu; xã Cổ Lũng 2,3 ha, chủ yếu trồng phân tán vườn hộ; Lũng Cao 7,3 ha, trồng tập trung ở khu vực Son – Bá - Mười và trồng phân tán ở các thôn trong xã.

Mới đây, huyện đã ban hành Kế hoạch phát triển sản phẩm nông nghiệp có lợi thế của huyện giai đoạn 2021-2025. Theo đó, địa phương đã tập trung phát triển 400 ha cây ăn quả như: cam, bưởi, quýt hôi, tập trung trồng tại các xã: Lũng Cao, Lương Nội, Điền Quang. Trong đó, diện tích cây quýt hôi khoảng 50 ha, được huyện Bá Thước xây dựng thành sản phẩm OCOP, trồng tại các xã Thành Sơn, Thành Lâm, Ban Công, Cổ Lũng, Lũng Niêm. Hiện nay, cây quýt hôi Bá Thước đã được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý. Cùng với các chương trình hỗ trợ, phục tráng, nhân giống, huyện Bá Thước đang tích cực thực hiện bảo tồn nguồn gen, áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật mới vào việc chọn tạo và sản xuất giống cây đạt chất lượng, đưa cây quýt hôi vào phát triển trong các hộ gia đình nhằm mở rộng cả quy mô diện tích và chất lượng sản phẩm, nâng cao thu nhập cho người dân; tạo ra sản phẩm đặc trưng theo Chương trình OCOP để phục vụ phát triển du lịch gắn với Khu Bảo tồn thiên thiên Pù Luông.

Bài và ảnh: Trần Hằng