Cẩn trọng trước những trào lưu tiêu cực

Sự bùng nổ của internet khiến các trào lưu (hay còn gọi là “trend”) ngày càng dễ hình thành và phổ biến trên mạng xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh sự xuất hiện của những trào lưu mang lại giá trị sống tích cực, thì cũng có khá nhiều trend vô thưởng vô phạt, thậm chí độc hại, nguy hiểm, gây hệ lụy đáng lo ngại.

Hộp túi mù Baby Three trở thành cơn sốt trong thời gian gần đây.

Một trong những trend nổi bật gần đây là trào lưu chơi túi mù (blind bag, blind box) - hình thức mua hàng mà người mua không thể biết chính xác mình sẽ sở hữu món đồ nào bên trong các túi/hộp được niêm phong kín. Sự bất ngờ là yếu tố kích thích tâm lý tò mò, khiến cho nhiều người trẻ “phát cuồng” với trào lưu này và sẵn sàng bỏ ra số tiền không nhỏ để trải nghiệm cảm giác hồi hộp. Sản phẩm túi mù phổ biến nhất hiện nay là những đồ chơi bằng nhựa có hình thù ngộ nghĩnh, đáng yêu, giá dao động từ vài nghìn đến vài chục nghìn đồng.

Tuy nhiên, cũng có nhiều sản phẩm có giá từ vài trăm đến vài triệu đồng, thậm chí cả chục triệu đồng, tiêu biểu như những búp bê Baby Three hay Labubu gây “sốt" cộng đồng mạng thời gian qua. Một số liệu đáng chú ý được nền tảng Metric đưa ra cho thấy trong năm 2024, người Việt đã chi hơn 150 tỷ đồng cho những túi mù trên các sàn thương mại điện tử. Báo cáo doanh thu các sàn thương mại điện tử được YouNet ECI công bố mới đây cũng chỉ ra trong 6 tháng cuối năm 2024, lượng thảo luận về túi mù trên các nền tảng mạng xã hội Facebook và TikTok đạt hơn 390.000 lượt; có khoảng 293.000 sản phẩm liên quan Labubu và Baby Three đã được bán ra từ tốp 30 shop bán chạy trên hai nền tảng này, nghĩa là trung bình có tới gần 49.000 sản phẩm túi mù được tiêu thụ mỗi tháng. Những con số biết nói này cho thấy trào lưu chơi túi mù đang làm mưa làm gió trong xu hướng tiêu dùng của người trẻ. Đáng nói, tham gia lăng xê cho trào lưu này còn có sự vào cuộc của những nghệ sĩ, Kols, người nổi tiếng thông qua việc tổ chức các livestream bóc túi mù và bán túi mù, thu hút hàng triệu lượt xem, hàng nghìn người chơi, tương tác.

Tưởng chừng vô thưởng vô phạt, vì đơn giản chỉ là bỏ thời gian, bỏ tiền để mua niềm vui, sự giải trí đến từ tính ngẫu nhiên, bất ngờ của sản phẩm mà thôi, song nhìn nhận dưới nhiều góc độ mới thấy trào lưu này đang tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây tác động tiêu cực đến hành vi, lối sống của người trẻ. Nếu không biết điểm dừng, người chơi sẽ bị cuốn vào vòng xoáy, hệ quả là mất kiểm soát trong chi tiêu, lâu dần dẫn tới hình thành thói quen nghiện mua sắm, tiêu dùng theo tâm lý đám đông, bốc đồng, lãng phí. Đáng lo hơn cả là với đối tượng trẻ nhỏ và thanh thiếu niên - những đối tượng chưa có được nguồn thu nhập ổn định, cũng chưa hiểu rõ giá trị của đồng tiền, khi bị cuốn vào “vòng xoáy” của những trào lưu trên mạng xã hội sẽ bằng mọi giá để đạt được mà không cần tính đến hậu quả về sau. Thêm nữa, xé túi mù còn giống như một trò “cá cược” tâm lý, nếu không bóc trúng món đồ mong muốn, người chơi sẽ cảm thấy buồn chán, thất vọng, hụt hẫng, vì thế dễ sa vào tình trạng cảm xúc tiêu cực, gây ảnh hưởng đến hiệu quả học tập, làm việc.

Khi càng được nhiều người săn lùng, túi mù đương nhiên càng bị đội giá và trở thành cơ hội để những đơn vị sản xuất hàng giả, hàng nhái lộng hành, đưa ra thị trường những sản phẩm kém chất lượng. Lợi dụng trào lưu này, một số đối tượng còn thực hiện livestream quay số tiềm ẩn dấu hiệu của tổ chức đánh bạc trên mạng xã hội. Người chơi trả tiền mua những con số được ghi trên túi mù để “săn” may mắn, còn người tổ chức chiếm dụng phần tiền chênh lệch. Chưa kể, trong lúc toàn cầu khẩn thiết kêu gọi những nỗ lực bảo vệ môi trường thì trào lưu chơi túi mù đang thải ra một lượng rác thải nhựa không nhỏ, khi hầu hết những túi nilon bọc đồ sau khi xé bỏ thường bị vứt tùy tiện, khó thu gom để có thể tái chế. Nhiều sản phẩm trong túi mù là những món đồ chơi nhỏ, tính ứng dụng không cao cho nên cũng dễ bị bỏ quên hoặc bị vứt bỏ, trở thành rác sau khi mua, gây lãng phí tài nguyên và ô nhiễm môi trường. Không thể phủ nhận, trào lưu túi mù mang đến nhiều khoảnh khắc bất ngờ, thú vị, nhưng đằng sau đó còn là câu chuyện về trách nhiệm của người trẻ trong quản trị bản thân và trách nhiệm đối với bảo vệ môi trường sống lành mạnh.

Cùng với túi mù, thời gian qua, giới trẻ còn bị ảnh hưởng bởi nhiều trend tiêu cực khác. Cách đây không lâu là trào lưu “bắt pen” gây dậy sóng cộng đồng. Xuất hiện và lan truyền chóng mặt trên mạng xã hội những clip ghi lại hình ảnh một người dùng tay ấn mạnh vào động mạch cảnh của người đối diện khiến người này có cảm giác khác lạ, rơi vào trạng thái mơ hồ, mất kiểm soát. Đáng ngại, có những đoạn phim thu hút hàng triệu lượt xem cùng hàng nghìn lượt bình luận, cổ súy. Theo các chuyên gia y tế, đây là hành động vô cùng nguy hiểm, bởi bản chất của trò chơi này là chèn ép động mạch cảnh gây cản trở lưu lượng máu lên não, khiến người bị tác động gặp tình trạng nhẹ thì ý thức lơ mơ, nặng thì đột quỵ, thậm chí có thể tử vong.

Cùng với trend “bắt pen”, không ít người còn bị cuốn theo trào lưu hít dầu gió - một trò chơi tưởng chừng vô hại nhưng nếu hít lượng nhiều và liên tục sẽ dẫn đến khô niêm mạc, tổn thương khoang mũi, thậm chí chóng mặt, tăng huyết áp. Bên cạnh những trào lưu quái gở, kỳ dị này, còn nhan nhản những thử thách ăn uống cực đoan, tiềm ẩn nhiều nguy cơ ngộ độc như: trà sữa trộn hành lá, cà-phê trứng bách thảo, trà chanh móng heo, trà xanh mắm tôm,... không chỉ gây nguy hại đến sức khỏe, tính mạng, những trào lưu tiêu cực như vậy còn báo động về sự lệch lạc trong nhận thức, hành động của một bộ phận người trẻ hiện nay.

Dễ nhận thấy, việc hình thành các trào lưu nêu trên đều xuất phát từ tâm lý thích bắt trend của giới trẻ. Trong kỷ nguyên số, không ít người lo ngại nếu không cập nhật trào lưu mới, họ sẽ bị đánh giá là lạc hậu, là tối cổ so với bạn bè hoặc bỏ lỡ cơ hội thể hiện bản thân. Cộng thêm tâm lý hiếu kỳ, luôn thích thử những cảm giác mới, cho nên một số thanh thiếu niên sẵn sàng thực hiện những hành động phi lý, thậm chí nguy hiểm, chỉ để nhận được sự tán thưởng và chú ý từ cộng đồng mạng. Trên thực tế, đã có không ít sự cố đáng tiếc đã xảy ra. Đơn cử, một nhóm học sinh cấp 2 ở Vĩnh Phúc đã từng bị công an xử lý vì bắt chước theo một video trên mạng xã hội, nhiều lần thực hiện hành vi ném đá vào các xe đang lưu thông trên đường cao tốc; hay một bé trai 10 tuổi ở Hà Nội từng phải nhập viện vì tổn thương nghiêm trọng vùng mũi do chứng kiến các bạn ở lớp thực hiện thử thách bẻ đồ long đao (thanh gập lò xo tập tay)...

Đã gọi là trào lưu thì dễ hình thành cũng dễ kết thúc, nhưng trào lưu này thoái trào, trào lưu khác sẽ xuất hiện. Nếu liên tục tiếp xúc với những nội dung tiêu cực hoặc mang tính giải trí nhất thời và bị kích động làm theo, về lâu dài, người trẻ sẽ khó tránh việc đánh mất dần khả năng phân biệt đúng sai, lệch lạc trong nhân sinh quan, coi những hành vi nguy hiểm là bình thường hoặc thậm chí là đáng ngưỡng mộ. Hệ quả dễ nhận thấy là một bộ phận thanh thiếu niên hiện nay đang dần mất đi sự tỉnh táo, dễ dàng bị dẫn dắt bởi những xu hướng ngắn hạn, thay vì đầu tư phát triển bản thân một cách bền vững. Không ít người trẻ vì đu trend mà chi tiêu vô tội vạ, mua sắm mất kiểm soát vì sự dẫn dắt của tâm lý đám đông thay vì những thứ bản thân thật sự cần, dẫn đến gặp áp lực tài chính, thậm chí rơi vào cảnh nợ nần... Rõ ràng, nếu những trào lưu tiêu cực không được kiểm soát một cách kịp thời sẽ trở thành yếu tố nguy hại ảnh hưởng đến sự hình thành nhân cách, tư duy và định hướng phát triển tương lai của thế hệ trẻ.

Đã đến lúc, cần có sự chung tay từ nhiều phía để đẩy lùi sự lan rộng của các trào lưu tiêu cực, độc hại trên mạng xã hội. Ở góc độ cơ quan quản lý nhà nước, cần thiết lập các quy định rõ ràng liên quan kiểm duyệt nội dung, có cơ chế để các nền tảng mạng xã hội như TikTok, Facebook, YouTube phải nâng cao trách nhiệm trong thẩm định, gỡ bỏ các nội dung có video, bài viết cổ súy cho các hành vi nguy hiểm, gây hại. Nhiều ý kiến cho rằng, mức xử phạt các hành vi vi phạm trên môi trường số hiện nay vẫn chỉ như “muỗi đốt cột điện”, chẳng thấm vào đâu so với nguồn lợi thu về từ quảng cáo của những clip có độ phủ sóng (viral) lớn.

Vì thế, cần xây dựng chế tài xử phạt mạnh hơn, đủ sức răn đe những đối tượng thu lợi từ sáng tạo nội dung số độc hại. Bên cạnh đó, với trẻ nhỏ và thanh thiếu niên, rất cần sự đồng hành của gia đình, nhà trường và xã hội. Thay vì áp đặt hay kiểm soát một cách hà khắc, các bậc phụ huynh nên dành nhiều thời gian hơn để quan sát, trò chuyện, chia sẻ với con em mình, giúp con nhận diện những nội dung tiêu cực, những hậu quả có thể xảy ra khi hành động thiếu suy nghĩ, hành động theo đám đông, đồng thời khuyến khích con trẻ có tư duy phản biện, kỹ năng chọn lọc thông tin một cách thông minh.

Cùng với đẩy mạnh giáo dục kỹ năng sống và trách nhiệm của một công dân số trong kỷ nguyên hội nhập, nhà trường cần đưa những nội dung giáo dục về truyền thông số vào chương trình học; đồng thời tích cực tổ chức các hoạt động ngoại khóa lành mạnh để học sinh có môi trường vui chơi, phát triển toàn diện thay vì chỉ tập trung vào những trò giải trí trên mạng xã hội. Ngoài ra, các tổ chức đoàn thể của thanh thiếu niên cũng cần đẩy mạnh tuyên truyền về những tác động tiêu cực của những trào lưu nguy hiểm, đồng thời thúc đẩy các phong trào, thử thách mang tính giáo dục, sáng tạo, tích cực thay thế cho những xu hướng tiêu cực, có hại, phản cảm.

Và quan trọng hơn, những người trẻ cần làm chủ chính mình khi tham gia vào môi trường số. Thay vì chạy theo những trend nhất thời, mỗi cá nhân nên rèn luyện khả năng tự nhận thức và xây dựng hệ giá trị vững chắc từ bên trong. Trước sự xuất hiện của một trào lưu mới, hãy đặt câu hỏi: “Liệu điều này có thật sự mang lại lợi ích cho mình?”, “Nó có nguy hiểm hay không?”, “Mình đang làm vì sở thích cá nhân hay chỉ để gây chú ý?”... Việc phát triển kỹ năng quản lý cảm xúc và tư duy độc lập như thế chính là “chìa khóa” để những người trẻ tự bảo vệ mình trước cám dỗ của những trào lưu xấu, độc. Khi tự trang bị được khả năng đánh giá và chọn lọc, họ sẽ không chỉ bảo vệ được bản thân mà còn góp phần kiến tạo một cộng đồng số văn minh, lành mạnh.

Theo NDO