Mô hình “cánh đồng không dấu chân” trong sản xuất lúa

Với vị trí nằm ở phía Tây Nam của châu thổ sông Mã, sông Chu, huyện Triệu Sơn có nhiều lợi thế để trở thành vùng trọng điểm sản xuất lúa của tỉnh. Nhằm nâng tầm cây lúa, trong thời gian qua địa phương đã đổi mới phương thức sản xuất, áp dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào canh tác lúa theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả và giá trị kinh tế.

Mô hình sản xuất lúa chất lượng cao tại xã Xuân Thọ.

Để bù đắp lại sự thiếu hụt lao động trong sản xuất nông nghiệp, năm 2023 HTX dịch vụ nông nghiệp Đồng Tiến, xã Đồng Tiến đã triển khai thí điểm mô hình “cánh đồng không dấu chân” trong sản xuất lúa. Diện tích thực hiện mô hình 40ha thuộc vùng lúa thâm canh của địa phương, bằng việc ứng dụng cơ giới hóa từ khâu gieo cấy cho đến khâu thu hoạch. Theo đó, HTX dịch vụ nông nghiệp Đồng Tiến đã đầu tư máy làm đất, máy cấy, máy gặt đập liên hợp, máy bay không người lái để phun thuốc bảo vệ thực vật, rải phân và xây dựng xưởng mạ khay, với công suất 20.000 khay/vụ.

Bước vào thực hiện mô hình, HTX dịch vụ nông nghiệp Đồng Tiến đã ký hợp đồng sản xuất, bao tiêu lúa Thiên Ưu 8 cho Công ty Giống cây trồng Trung ương. Việc gieo cấy lúa được người dân địa phương thực hiện hoàn toàn bằng mạ khay, máy cấy và sử dụng máy bay không người lái phun thuốc bảo vệ thực vật, rải phân bón. Đến khi thu hoạch, toàn bộ diện tích lúa được thực hiện bằng máy gặt đập liên hợp. Với việc cơ giới hóa từ khâu làm đất đến khâu thu hoạch đã giúp bà con nông dân giảm chi phí, nâng cao chất lượng mạ, giảm sâu bệnh, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế của việc trồng lúa. Mô hình đã mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn từ 20% đến 30% so với trồng lúa theo cách truyền thống, giải quyết được sự thiếu hụt lao động trong nông nghiệp, thay đổi tư duy sản xuất của người dân, giảm tổn thất trong khâu thu hoạch. Hiện nay, HTX dịch vụ nông nghiệp Đồng Tiến đã triển khai ứng dụng mô hình mạ khay, máy cấy vào sản xuất lúa trên diện tích 120ha/năm. Trong đó, năng suất lúa đạt 73 tạ/ha; năng suất lúa thuần 62 tạ/ha.

Toàn huyện Triệu Sơn có hơn 19.305ha đất nông nghiệp. Trong đó, đất trồng lúa 11.131ha, được sản xuất hai vụ chính là vụ xuân và vụ mùa. Cây lúa có vị trí hết sức quan trọng đối với đời sống của nông dân và vấn đề bảo đảm an ninh lương thực trên địa bàn huyện. Cụ thể, sản xuất lúa phục vụ nhu cầu của gia đình chiếm từ 57 - 60% diện tích sản xuất của mỗi hộ dân. Trong đó, khoảng 40 - 43% diện tích sản xuất lúa được triển khai theo hình thức liên kết bao tiêu sản phẩm với các doanh nghiệp hoặc tiểu thương.

Từ thành công của mô hình “cánh đồng không dấu chân” tại xã Đồng Tiến, huyện Triệu Sơn đã chỉ đạo nhân rộng mô hình ra nhiều xã khác như Xuân Thọ, Dân Quyền, Minh Sơn... Gắn với đó là tiếp tục xây dựng vùng lúa thâm canh năng suất, chất lượng, hiệu quả cao được áp dụng quy trình đồng bộ trong sản xuất.

Nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng cánh đồng mẫu lớn theo hướng liền vùng, cùng trà, cùng giống và liên kết tiêu thụ sản phẩm, huyện Triệu Sơn đã tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo các xã, thị trấn hoàn thành công tác dồn điền đổi thửa cho sản xuất lúa. Bình quân mỗi hộ nông dân trên địa bàn huyện giảm còn từ 1 - 2 mảnh, diện tích mỗi mảnh trung bình từ 600 - 1.000m2. Đồng thời, đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu mùa vụ, cơ cấu giống lúa theo hướng tích cực. Các giống lúa được người dân gieo cấy chủ yếu để phục vụ chế biến như Q5, Khang Dân; lúa lai hoặc giống chất lượng cao, lúa nếp, lúa đặc sản tại địa phương được sản xuất theo quy trình VietGAP và hữu cơ. Đặc biệt, cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp không ngừng phát triển. Trên địa bàn huyện có 35 cơ sở sản xuất mạ khay và 89 máy cấy.

Theo thống kê, huyện Triệu Sơn có 6.400ha vùng lúa thâm canh năng suất, chất lượng, hiệu quả cao, với 100% diện tích được áp dụng cơ giới hóa trong khâu làm đất và thu hoạch. Trong đó, vùng sản xuất lúa theo tiêu chuẩn VietGAP khoảng 550ha, tập trung ở các xã Thái Hòa, Đồng Thắng, Đồng Lợi, Nông Trường, An Nông, Dân Lý, Dân Lực, Xuân Lộc, Thọ Phú. Vùng sản xuất lúa theo tiêu chuẩn VietGAP có 100% diện tích được áp dụng cơ giới hóa trong khâu làm đất; 50% diện tích được áp dụng cơ giới hóa trong khâu cấy máy và 100% diện tích áp dụng cơ giới hóa trong khâu thu hoạch. Một số xã có diện tích sản xuất lúa lớn như Dân Quyền 1.137ha, Đồng Tiến 819ha, Hợp Thắng hơn 740ha và thị trấn Nưa gần 814ha.

Nhờ áp dụng các tiến bộ khoa học, thay đổi cơ cấu giống, khả năng thâm canh của nông dân được nâng cao, nên năng suất, sản lượng cây lúa của huyện Triệu Sơn tăng qua từng năm. Năm 2024, toàn huyện gieo trồng 17.983ha lúa, đạt 100,5% kế hoạch, sản lượng 112,4 nghìn tấn, năng suất bình quân đạt 62,5 tạ/ha. Trong đó, vụ xuân gieo trồng khoảng 9.164ha, năng suất bình quân đạt 70,4 tạ/ha, sản lượng 64.517 tấn; vụ mùa gieo trồng hơn 8.818ha, năng suất đạt 54,3 tạ/ha, sản lượng 47.885 tấn.

Mô hình “cánh đồng không dấu chân” trong sản xuất lúa đã tác động làm thay đổi nhận thức của người dân huyện Triệu Sơn về phát triển nông nghiệp hàng hóa áp dụng cơ giới hóa và khoa học - công nghệ trong sản xuất để nâng cao chất lượng, giá trị sản phẩm. Đồng thời, là “chất xúc tác” quan trọng góp phần định hình vùng lúa thâm canh năng suất, chất lượng, hiệu quả cao ở vùng đất ven dãy núi Nưa.

Bài và ảnh: Trần Thanh