Nguy cơ mai một nghề dệt thổ cẩm Mường ở Cẩm Thủy

Người Mường chiếm tới 60% dân số toàn huyện Cẩm Thủy. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Mường vốn mang đậm bản sắc văn hóa và là niềm tự hào của vùng đất, con người nơi đây. Tuy nhiên, cuộc sống hiện đại đã khiến nhu cầu tiêu thụ sản phẩm ngày càng ít đi, nghề dệt thổ cẩm gặp khó khăn và bị mai một dần, dù chính quyền địa phương đã có nhiều nỗ lực, cố gắng để khôi phục, phát triển.

Nhiều thành viên trong tổ dệt thổ cẩm của bà Trần Thị Huê, xã Cẩm Thành bỏ nghề do thu nhập không đảm bảo cuộc sống.

Xã Cẩm Lương hiện có trên 80% dân số là người Mường. Địa phương này không chỉ nổi tiếng bởi có suối cá thần mà nơi đây còn được biết đến với nghề dệt thổ cẩm truyền thống. Nghề này xưa kia là công việc thường xuyên của phụ nữ Mường. Bà Cao Thị Tiến, ở thôn Kim Mẫn - người có thâm niên 40 năm trong nghề dệt thổ cẩm cho biết: “Trước đây, nghề dệt thổ cẩm rất phát triển vì nhà nào cũng dệt. Tôi được mẹ dạy cho nghề dệt từ khi mới 14, 15 tuổi. Nhiều năm làm nghề nên tôi biết, tấm thổ cẩm dệt lên xấu hay đẹp phụ thuộc vào sự khéo léo và khả năng sáng tạo của mỗi người. Nhìn màu sắc, hoa văn sẽ biết sự tinh tế của người phụ nữ, biết tâm tư tình cảm của người phụ nữ đó, biết khi dệt mặt chăn, dệt cạp váy... người phụ nữ đó có nghĩ tới ai không, có mong mỏi việc gì không. Trang phục nữ giới của người Mường bao gồm khăn quấn đầu, áo cóm và váy. Chàng trai Mường kén chọn vợ cũng dựa một phần vào các sản phẩm thêu dệt như cạp váy của các thiếu nữ làm ra. Nhìn vào cạp váy, có thể đoán biết được sự khéo léo, tinh tế của người con gái ấy. Gắn bó với nghề dệt thổ cẩm hàng chục năm, yêu nghề là vậy, nhưng nay, nghề chỉ còn là những hoài niệm. Đã từ lâu, tôi không còn thói quen dệt váy áo, hay khăn nữa, bởi nhiều lý do, trong đó lý do quan trọng nhất là sản phẩm làm ra không được thị trường đón nhận”.

Tương tự, nghề dệt thổ cẩm của người Mường ở xã Cẩm Thành đã tồn tại hàng trăm năm tuổi. Nghề được phát triển ở 8 thôn trên địa bàn xã nhưng tập trung nhiều ở thôn Muốt, vì có đến 98% dân số là người Mường. Theo trưởng thôn Muốt Bùi Văn Luyện thì trước đây, 100% các hộ dân trong thôn đều tham gia dệt thổ cẩm, vì nghề này đã góp phần cải thiện cuộc sống gia đình. Tuy nhiên, nhiều năm trở lại đây, người làm nghề không có thu nhập do sản phẩm làm ra khó tiêu thụ nên họ cũng không mặn mà với nghề. Hiện tại trong thôn chỉ còn 2 hộ tham gia, trong đó có hộ gia đình bà Trần Thị Huê. Là người có thâm niên làm nghề dệt thổ cẩm đến nay đã hơn 60 năm và cũng là người vẫn duy trì nghề dệt thổ cẩm, bà Huê trải lòng: “Do ham mê và tiếc nuối nghề dệt thổ cẩm cũng như mong muốn nghề không bị thất truyền nên dù hiện tại làm không có thu nhập, thậm chí phải bù lỗ nhưng tôi vẫn cố gắng giữ lấy nghề. Tuy nhiên, trước đây tổ dệt thổ cẩm (do bà đứng đầu) có 30 thành viên tham gia, nay chỉ còn 10 người. Tương lai không biết có duy trì được con số này nữa không vì có nhiều người không tha thiết với việc giữ nghề, nhất là lớp người từ độ tuổi dưới 50. Vì vậy, để giữ nghề dệt thổ cẩm, tôi mong muốn các cấp chính quyền quan tâm có chính sách để khôi phục, phát triển”.

Mang theo những tâm tư, vướng mắc trên kể với ông Vũ Duyên Hồng, Phó trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Cẩm Thủy, được ông cho biết: Để khôi phục, phát triển vốn văn hóa truyền thống, trong đó có nghề dệt thổ cẩm, thời gian qua, huyện đã triển khai, thực hiện nhiều giải pháp, nhất là thực hiện nghiêm Quyết định số 4620/QĐ-UBND ngày 10-11-2015 của UBND tỉnh phê duyệt Đề án “Bảo tồn, phát triển nghề, làng nghề truyền thống vùng dân tộc thiểu số tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2016-2020”, trong đó có việc bảo tồn nghề dệt thổ cẩm ở hai xã Cẩm Thành và Cẩm Lương. Trên cơ sở đó, huyện đã có chính sách khuyến khích đối với tổ chức, cá nhân tham gia bảo tồn phát triển nghề, như hỗ trợ kinh phí mở lớp đào tạo, dạy nghề dệt thổ cẩm cho người dân trên địa bàn... Tuy nhiên, cái khó hiện nay là lớp nghệ nhân am hiểu nghề dệt tuổi ngày càng cao, ngày càng già yếu, trong khi lớp trẻ không mặn mà với nghề. Hơn nữa, đa số người Mường, nhất là lớp trẻ không còn mặc những bộ trang phục thường ngày của phụ nữ Mường. Họ chỉ mặc trang phục truyền thống trong những dịp lễ, tết. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống cũng vì thế có nguy cơ mai một dần, những chiếc khung cửi giờ đây chỉ còn lại trong ký ức của người phụ nữ Mường...

Bài và ảnh: Minh Lý