Người giữ “hồn cốt” chữ Thái

Dù tuổi cao, sức yếu nhưng ông Hà Công Mậu (sinh năm 1945), sống tại khu phố 1, thị trấn Cành Nàng (Bá Thước) vẫn say sưa gìn giữ chữ viết của đồng bào dân tộc Thái. Hơn 50 năm theo đuổi “con chữ” Thái là từng ấy năm ông tranh thủ thời gian học, đọc, viết, dịch chữ Thái cổ, với mong muốn giữ lại “hồn cốt” của ông cha.

Ông Hà Công Mậu dành nhiều thời gian đọc lại các tài liệu cũ liên quan đến tiếng nói, chữ viết, văn hóa của đồng bào dân tộc Thái.

Ông Hà Công Mậu là người dân tộc Thái, sinh ra và lớn lên ở thôn Đôn, xã Thành Lâm (Bá Thước). Cụ thân sinh ra ông là người am hiểu văn hóa dân tộc Thái, khi lên 10 tuổi ông Mậu đã được cha truyền dạy chữ Thái. Vừa học chữ, vừa được cha kể chuyện sinh đất, lập mường, đọc những câu ca dao, thành ngữ của người Thái mang đậm tính răn đe, giáo dục đạo lý làm người, khiến ông ngày càng say mê học chữ và năm 14 tuổi ông đã đọc thông, viết thạo chữ Thái.

Năm 1965, ông Mậu trúng tuyển vào Trường Trung cấp Nông lâm miền núi và sau khi tốt nghiệp được phân công công tác tại Ban Dân tộc và Định canh, định cư Thanh Hóa (nay là Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa). Trải qua nhiều vị trí công tác như: Ban Dân tộc và Định canh, định cư Thanh Hóa; Văn phòng UBND tỉnh, Bí thư Đảng ủy Công ty Thương nghiệp huyện Bá Thước, Phó Chánh Văn phòng Huyện ủy Bá Thước và nghỉ hưu năm 2005. Dù ở cương vị công tác nào, hay kể cả khi về hưu thì niềm đam mê văn hóa truyền thống dân tộc Thái nói chung và chữ viết nói riêng luôn cháy bỏng trong ông. Đặc biệt là thời gian công tác tại Huyện ủy Bá Thước, ông có điều kiện tham gia cùng với Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Bá Thước đến các xã tuyên truyền để bà con bài trừ mê tín dị đoan, vận động đồng bào dân tộc Thái học chữ viết để gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Năm 1994, ông Mậu và một số người yêu văn hóa truyền thống đã mở lớp chữ Thái tại thị trấn Cành Nàng. Học viên của lớp học là một số đồng chí trong Ban Thường vụ Huyện ủy, cán bộ, công chức, Huyện ủy, UBND huyện Bá Thước và một số cơ quan đóng trên địa bàn huyện. Kết thúc lớp học này, ông Mậu và các cộng sự của mình lại tiếp tục mở lớp tại các xã Ban Công, Lũng Niêm và thị trấn Cành Nàng. Để dạy cho học viên biết đọc, biết viết và hiểu ý nghĩa của từng từ, từng câu, ông đã dành nhiều thời gian nghiên cứu, biên soạn những bài giảng gần gũi, thiết thực gắn với đời sống sinh hoạt thường ngày để người học dễ dàng tiếp nhận.

Từ những lớp học do ông Mậu và những người bạn của mình sáng lập, đã đặt “nền móng” thúc đẩy phong trào học chữ Thái ở huyện Bá Thước phát triển mạnh mẽ, nhiều người dân tìm đến nhà nhờ ông dạy chữ. Khi phong trào học chữ Thái phát triển, huyện Bá Thước đã phối hợp với Trường Đại học Hồng Đức mở lớp dạy chữ Thái và mời ông Mậu tham gia giảng dạy. Cùng với việc dạy chữ, ông Mậu còn phối hợp với Nghệ nhân Ưu tú Hà Nam Ninh - nguyên Phó Chủ tịch UBND huyện Bá Thước, nghiên cứu, sưu tầm, dịch ra tiếng phổ thông những cuốn sách, như: Lịch sử của Nhà phủ Mường Khoòng, truyện thơ Khăm Panh, Khun Lú - Nàng Ủa, Xống Chụ xon xao... Ngoài ra, ông còn tích cực sưu tầm những tư liệu về các lễ hội truyền thống, các tác phẩm văn học cổ, các bản chữ Thái cổ, những phong tục, tập quán của người Thái. Sau 50 năm dày công nghiên cứu, sưu tầm, hiện ông Mậu đang sở hữu nhiều tài liệu, sách quý bằng chữ Thái cổ có giá trị.

Nói chuyện với chúng tôi, ông Hà Công Mậu cho biết: Tôi rất vui mừng khi thấy thế hệ trẻ học viết chữ của dân tộc Thái; cấp ủy, chính quyền và Nhân dân chung sức bảo tồn, gìn giữ và phát huy văn hóa của đồng bào dân tộc Thái. Còn sức khỏe, tôi còn tiếp tục tìm hiểu, nghiên cứu và truyền dạy chữ viết, văn hóa truyền thống của ông cha, góp một phần công sức nhỏ bé của mình vào việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Ông Lò Văn Thắng, Phó Chủ tịch UBND huyện Bá Thước cho biết: Ông Hà Công Mậu là người có nhiều đóng góp trong việc khôi phục, bảo tồn và phát triển chữ viết của dân tộc Thái nói riêng, các giá trị văn hóa dân tộc Thái nói chung. Nhiều năm qua, ông còn tích cực sưu tầm những tư liệu văn hóa dân tộc, luôn nhiệt huyết với việc trao truyền chữ Thái cho thế hệ con cháu. Với những thành tích đã đạt được trong công tác bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc, năm 2015, ông Hà Công Mậu vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú - loại hình tiếng nói, chữ viết. Cùng với việc tích cực giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, ông còn tham gia nhiều hoạt động giúp đỡ những người khuyết tật, trẻ em mồ côi trên địa bàn huyện. Nhờ đó, nhiều người có cơ hội vươn lên hòa nhập với cộng đồng, nỗ lực vượt khó vươn lên trong cuộc sống. Ông Mậu thực sự là tấm gương tiêu biểu để mọi người học tập và noi theo.

Bài và ảnh: Xuân Anh