Lan tỏa hương sắc Việt trong các trò chơi dân gian

Đông đảo người dân tham gia chơi bắn nỏ ở huyện Quan Sơn.

Cứ mỗi độ tết đến, xuân về, trên khắp các thôn, bản, làng từ đồng bằng, ven biển đến vùng núi cao của xứ Thanh lại náo nức, sôi nổi những màn tranh tài trong những trò chơi dân gian hàm chứa giá trị văn hóa tinh thần độc đáo, vừa mộc mạc, vừa tinh tế sâu sắc.

Chúng ta từng biết đến Hoằng Hóa, vùng đất còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống độc đáo, thể hiện qua các trò chơi, trò diễn, như: Hát cò lả, múa đội đèn, chơi vật cù, đấu vật, nấu cơm thi, đánh đu... Những trò chơi, trò diễn này thường được tổ chức vào những ngày đầu xuân và được người dân háo hức đón chờ. Năm nào cũng vậy, cứ đến mùng 2 tết tại nhà văn hóa xã Hoằng Hà lại tưng bừng náo nhiệt chào giải vật cù truyền thống. Vật cù đòi hỏi không gian chơi rộng lớn, bởi số lượng người tham gia đông. Mỗi thôn chọn ra 10 trai tráng khỏe mạnh để tranh đoạt cù, ném vào giỏ treo trên cao. Người nào càng giữ được cù lâu, hay ném được vào giỏ treo trên cao là đem may mắn đến cho làng mình. Cùng với giải vật cù, hội thi đấu vật ở xã Hoằng Phong cũng được nhiều người trong và ngoài huyện Hoằng Hóa hâm mộ, bởi hội thi phản ánh tinh thần thượng võ của người dân. Hay như trò chơi bơi chải ở xã Hải Thanh (Tĩnh Gia). Gắn bó với người dân nơi vùng sông nước, cửa biển trò chơi này ngày càng trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong những ngày đầu xuân năm mới.

Trong cuộc sống hằng ngày, đặc biệt là trong những ngày hội xuân, mỗi một dân tộc đều thể hiện chân thật nhất, phong phú, sinh động nhất hồn sắc của các trò chơi dân gian. Ở các huyện miền núi như Ngọc Lặc, Lang Chánh, Bá Thước, Quan Sơn, Quan Hóa, Mường Lát... khi những cánh hoa đào, hoa mận khoe sắc cũng là lúc đồng bào các dân tộc lại được đắm mình trong các trò chơi dân gian, như: Ném còn, bắn nỏ, đi cà kheo, đẩy gậy, kéo co. Mỗi trò chơi mang trong mình những giá trị văn hóa và thể hiện những ước vọng riêng. Và, khi được tổ chức đều thu hút đông đảo nam thanh, nữ tú và các tầng lớp nhân dân tham gia. Ví như trò chơi ném còn, các chàng trai, cô gái sẽ dùng bàn tay khỏe khoắn, khéo léo của mình tung quả còn nhiều màu sắc lên không trung làm sao cho quả còn lọt qua chiếc vòng trên ngọn cây nêu đã gây sự hồi hộp, hấp dẫn cho cả người chơi và người xem. Trò đẩy gậy đòi hỏi người chơi không chỉ có sức mạnh mà còn cần đến sự khéo léo, khôn ngoan trong khi chơi. Trò kéo co cần đến sức mạnh tập thể cùng sự phối hợp nhịp nhàng, linh hoạt mới có thể giành chiến thắng... Có thể thấy, ông cha ta đã sáng tạo ra rất nhiều trò chơi phù hợp với mọi lứa tuổi, giới tính. Con gái thì chơi trò thể hiện sự mềm dẻo, khéo léo như đánh đu, nấu cơm thi. Con trai thử sức với những trò mạo hiểm, trí tuệ như đấu vật, vật cù, kéo co... Trẻ em hào hứng với trò bịt mắt bắt dê, rồng rắn lên mây. Các cụ già suy tư với trò tổ tôm, cờ người... Những trò chơi dân gian ấy không chỉ hâm nóng không khí của ngày xuân, xua đi những mệt nhọc, lo toan sau một năm lao động vất vả, tạo sự hứng khởi cùng những ước nguyện tốt đẹp cho năm mới mà nó còn góp phần nâng cao tinh thần cộng đồng, gắn kết tình làng nghĩa xóm. Và hơn thế, mỗi lần chơi là một lần người chơi nhớ và giữ gìn giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ người Việt, trò chơi dân gian như một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần, tạo nên sợi dây gắn kết mọi người với quê hương, xứ sở. Trò chơi dân gian mang tính giải trí lành mạnh, rèn luyện thể lực, kích thích trí thông minh, tài khéo léo của con người, mang tính cộng đồng cao, lôi cuốn mọi người cùng vui chơi và ai cũng có thể tham gia. Ngày nay, trong quá trình hội nhập và phát triển, sự giao lưu, tiếp biến của nhiều trào lưu văn hóa mới, cùng với sự tác động mạnh mẽ của cơ chế thị trường dẫn tới những sự đổi thay trong các trò chơi dân gian. Đặc biệt, một số trò chơi đang có nguy cơ mai một và biến tướng. Vì vậy, việc bảo tồn và khôi phục trò chơi dân gian là rất cần thiết để sinh hoạt văn hóa cộng đồng không ngừng phát triển, để hương sắc Việt tiếp tục lan tỏa đến mọi bản làng, vùng quê thân yêu trong cuộc sống hằng ngày cũng như trong những ngày hội xuân.

Lê Phong