Trở lại Mường Chanh

7 giờ sáng, Mường Lát vẫn chìm trong mây. Như đã hẹn, chúng tôi gặp Trưởng Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội huyện Mường Lát Trương Văn Bình tại sảnh UBND huyện. Nắm tay thật chặt, anh Bình bảo: Các phóng viên cứ yên tâm, đường vào Mường Chanh bây giờ được thảm nhựa đẹp lắm rồi. Không như trước kia, đường tới trung tâm xã chỉ có khoảng 35 km nhưng phải mất 2 giờ đồng hồ mới vào tới nơi. Dọc đường đi, những dải lụa vàng óng của lúa nếp Cay Nọi đang vào kỳ thu hoạch được trải dài từ đỉnh đồi bậc thang tròn vạnh như một bàn tay khổng lồ giang rộng xuống lòng suối Sim. Nép mình dưới rừng vầu, rừng luồng, xoan lát xanh ngút ngàn là những ngôi nhà sàn ẩn hiện trong làn sương trắng tinh khôi...

Hạ tầng ở xã Mường Chanh được đầu tư xây dựng khang trang, hiện đại. Ảnh: Xuân Minh

Với thói quen cố hữu, sau chặng đường ngược núi, chúng tôi dừng chân phía đồi cao khi bị mê hoặc bởi những thửa ruộng bậc thang vàng ươm màu lúa chín xen giữa màu xanh của cây rừng tạo nên vẻ đẹp độc đáo. Với những “tín đồ sống ảo”, việc chọn cảnh đẹp này để check-in mỗi khi đặt chân đến đây đã không còn lạ lẫm với người dân địa phương.

Chỉ tay về phía xa, anh Bình nói, ruộng bậc thang đẹp nhất là vào kỳ thu hoạch. Khi ấy, dọc trên các sườn đồi là biển lúa vàng ươm trải dài ngút tầm mắt, tạo nên không khí trong lành và huyền ảo. Khách du lịch thường chọn những nơi thế này để làm hậu cảnh cho các bức ảnh kỷ niệm, nên rất thú vị. Vốn gốc huyện Quan Hóa, nhưng lập nghiệp ở Mường Lát gần 30 năm nên anh Bình “tinh thông” địa hình, khí hậu, phong tục, tập quán và hơn thế nữa anh được chứng kiến những gian truân, vất vả của đồng bào nơi đây. Theo anh Bình, trước năm 2011 Mường Chanh là một trong những xã đặc biệt khó khăn của huyện Mường Lát. Cơ sở hạ tầng khi đó còn rất yếu và thiếu, hầu hết các thôn, bản chưa có đường ô tô hoặc xe máy. Từ trung tâm huyện muốn vào Mường Chanh phải vật lộn với con đường gập gềnh, khúc khỉu, rất vất vả. Cả xã chỉ có vài chiếc xe máy, điện lưới cũng chưa tới được nhiều thôn, bản; hộ đói, nghèo đều vượt trên 50% theo tiêu chí cũ...

Tháng 9-2011, trong chuyến thăm và làm việc tại huyện Mường Lát, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đến thăm, tìm hiểu tình hình thực tế tại xã Mường Chanh. Đồng chí Tổng Bí thư ghi nhận sự nỗ lực cố gắng của Đảng bộ, chính quyền, Nhân dân các dân tộc trong xã đã tạo được những chuyển biến tích cực trong phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Tuy vậy, Mường Chanh vẫn còn nhiều khó khăn. Các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương cần tích cực, chủ động hơn nữa, tìm hướng phát triển sản xuất phù hợp, hiệu quả, chăm lo mọi mặt đời sống Nhân dân. Đồng chí mong muốn rằng xã Mường Chanh cần quyết tâm cao, phát huy tiềm năng, thế mạnh để trở thành xã điểm về xây dựng nông thôn mới (NTM). Bà con các thôn, bản cần đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau, không ngừng nỗ lực vươn lên để thoát khỏi đói nghèo, xây dựng cuộc sống ngày càng khá giả hơn...

Sau hơn 10 năm kể từ ngày Tổng Bí thư về thăm, với sự nỗ lực của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân xã Mường Chanh, dù còn nhiều khó khăn nhưng kết quả đạt được là rất đỗi tự hào. Mường Chanh đang hướng đến tương lai bằng niềm tin và hy vọng.

Ngồi bên nếp nhà sàn, dưới bảng lảng sương khói, thư thái nhấp một ngụm trà, Trưởng bản Na Hin Lộc Văn Ớn thủng thẳng nói: Thời gian trôi nhanh thật! Nhẩm đi, nhẩm lại đã qua một thập niên. Nhớ lại những ngày đầu bắt tay vào xây dựng bản NTM mới thấy được kỳ tích của cán bộ và Nhân dân trong bản. Trước khi xây dựng NTM, đời sống đồng bào nơi đây vô cùng khó khăn, cái đói, cái nghèo cứ bủa vây; an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội thiếu ổn định; tỷ lệ hộ nghèo còn khá cao; thu nhập bình quân đầu người thấp... Với sự quyết tâm cao của cán bộ và Nhân dân trong bản, đầu năm 2018, Na Hin là bản đầu tiên của xã Mường Chanh xây dựng và về đích NTM. Ở bản Na Hin có 44 hộ, 205 khẩu, có 100% đồng bào dân tộc Thái sinh sống, bà con chủ yếu làm nông lâm nghiệp, chăn nuôi trâu bò, quản lý rừng trồng theo dự án, bảo vệ và khoanh nuôi rừng. Hiện nay bản còn 8 hộ nghèo, 18 hộ cận nghèo. Cán bộ và Nhân dân trong bản phấn đấu đến năm 2025 Na Hin trở thành bản NTM nâng cao.

Để đạt được kết quả trên chắc phải có động lực nào lớn lao lắm, tôi hỏi Trưởng bản Lộc Văn Ớn? Đúng vậy, Na Hin có thành quả như ngày hôm nay trước hết là ghi nhớ sự chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư, sau nữa là nhờ sự chung tay, giúp sức hỗ trợ nguồn lực của các cấp từ Trung ương đến địa phương trong quá trình xây dựng NTM. Bởi vậy, giờ đây người dân bản Na Hin đã biết thay đổi cách nghĩ, cách làm, biết áp dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất và đời sống, trưởng bản Ớn bộc bạch.

Có thể nói, phong trào xây dựng thôn, bản NTM ở xã Mường Chanh phát triển mạnh mẽ và rộng khắp. Để hoàn thành mục tiêu đề ra, xã đã chỉ đạo, hướng dẫn các thôn, bản xây dựng kế hoạch thực hiện bản điểm NTM. Bởi vậy, cùng với Na Hin, 3 bản Na Hào, Piềng Tặt và bản Chai cũng đã về đích NTM.

Trong buổi làm việc với Chủ tịch UBND xã Mường Chanh Bùi Văn Nhân, anh mở đầu bằng câu nói: Tôi mới nhận nhiệm vụ về công tác tại xã Mường Chanh được nửa tháng. Qua khảo sát thực tế, địa phương còn muôn vàn khó khăn, nhưng chúng tôi xác định phải vượt lên những khó khăn của một xã nghèo vùng cao biên giới để tập trung lãnh đạo, vận động bà con các dân tộc trên địa bàn đoàn kết, phát huy nội lực, chung tay xây dựng NTM.

Những lời bộc bạch như vậy càng làm cho câu chuyện cởi mở hơn. Chủ tịch UBND xã năm nay khoảng ngoài 30 tuổi, trưởng thành từ Đề án thí điểm tuyển chọn trí thức trẻ tình nguyện về các xã tham gia phát triển nông thôn, miền núi giai đoạn 2013-2020 (Đề án 500), anh được coi là người dám nghĩ, dám làm và có nhiều trăn trở. Trong một lần thảo luận với các đồng chí trong Thường trực Đảng ủy xã, Chủ tịch UBND xã Bùi Văn Nhân đặt câu hỏi làm thế nào để phát triển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo, có nhiều ý kiến thảo luận sôi nổi. Vấn đề nào cũng cần ưu tiên, nhưng quan trọng hơn và thiết thực nhất vẫn là miếng cơm, manh áo của người dân.

Xã Mường Chanh có 22,5 km đường biên giới tiếp giáp với huyện Viêng Xay, nước CHDCND Lào. Diện tích tự nhiên là 6.564,97 ha, trong đó đất nông nghiệp là 6.105,51 ha, chiếm 93%; dân số có 830 hộ, với 3.745 nhân khẩu, có 4 dân tộc cùng sinh sống là Thái, Khơ Mú, Kinh, Mường, trong đó dân tộc Thái chiếm trên 90% dân số.

Mường Chanh là xã được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng có ý kiến chỉ đạo xây dựng “xã điểm” thoát nghèo gắn với xây dựng NTM nhân chuyến thăm và làm việc tại huyện Mường Lát ngày 2 và 3-9-2011. Hơn 10 năm qua, được sự quan tâm của Trung ương, của tỉnh và các nguồn vốn khác, tổng nguồn lực xây dựng NTM vào địa bàn xã Mường Chanh đạt hơn 173 tỷ đồng. Từ nguồn vốn trên xã đã tổ chức xây dựng nhiều hạng mục công trình quan trọng như công sở, trạm y tế xã, nhà văn hóa bản, chỉnh trang, xây mới, cải tạo, nâng cấp các điểm trường để đảm bảo việc dạy và học của giáo viên và học sinh; hệ thống giao thông, thủy lợi được nâng cấp, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao thương và sản xuất nông nghiệp; xây mới các công trình điện, nước sinh hoạt phục vụ người dân.

Cùng với đầu tư cơ sở hạ tầng, xã Mường Chanh đã triển khai hướng dẫn người dân hình thành một số mô hình phát triển sản xuất có hiệu quả như nuôi bò sinh sản, trồng rừng tập trung, khai hoang trồng lúa nước... nhờ đó đã từng bước thoát nghèo. Thu nhập bình quân đầu người của xã năm 2021 đạt 21,5 triệu đồng (gấp hơn 2 lần so với năm 2011); tỷ lệ hộ nghèo đa chiều là 28,9% (giảm 37,9% so với năm 2011, bình quân giảm 3,7%/năm). Đến nay Mường Chanh đã có 4 bản đạt chuẩn NTM. Nếu đem các tiêu chí soi vào toàn xã thì Mường Chanh đã đạt được 8/19 tiêu chí NTM.

Có thể nói cái được lớn nhất ở Mường Chanh là phong trào xây dựng NTM đã tạo chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và hành động của cán bộ, đảng viên và Nhân dân trong xã. Kết cấu hạ tầng phát triển, đời sống vật chất, tinh thần người dân được nâng cao; Nhân dân đã hưởng ứng đóng góp vật chất, công sức, tiền của để xây dựng các công trình hạ tầng nông thôn; các mô hình phát triển kinh tế hộ, kinh tế hợp tác, khai thác tốt tiềm năng kinh tế lâm nghiệp và đẩy mạnh phát triển chăn nuôi, sản xuất hàng hóa, đưa khoa học - kỹ thuật, cây, con giống mới vào sản xuất... Nhiều mô hình đã và đang mang lại hiệu quả kinh tế, như mô hình chăn nuôi bò của Chi hội phụ nữ bản Chai; mô hình thâm canh lúa lai tại bản Cang, bản Bóng với diện tích 10 ha, có 200 hộ tham gia, năng suất đạt 50 tạ/ha... Thông qua các mô hình giúp cho nhiều hộ gia đình vươn lên thoát nghèo, trở nên khá giả như hộ gia đình ông Vi Văn Nường ở bản Chai; hộ gia đình ông Lương Văn An ở bản Lách, chăn nuôi gia súc, gia cầm cho thu nhập khoảng 200 triệu đồng...

Người dân xã Mường Chanh giữ gìn, phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống.

Theo Chủ tịch UBND xã Bùi Văn Nhân, tuy Mường Chanh có nhiều thay đổi tích cực, thế nhưng vẫn còn đó những trăn trở, bởi các tiêu chí đạt chuẩn NTM còn thấp và nhiều tiêu chí khó đạt. Ví dụ như tiêu chí về hộ nghèo hiện nay xã còn cao chiếm tới 43,33%, cận nghèo 25,49%; nguồn lực cho chương trình xây dựng NTM còn hạn chế; sự huy động nguồn lực tại chỗ chưa được phát huy mạnh mẽ; sự đóng góp, tài trợ của các doanh nghiệp trong và ngoài huyện vào xây dựng NTM hầu như chưa có. Việc lồng ghép các chương trình, dự án khác với chương trình NTM còn bất cập, chưa có sự điều tiết tổng thể, hợp lý giữa các chương trình, dự án cho xây dựng NTM. Một nguyên nhân nữa cũng tác động tiêu cực đến xây dựng các tiêu chí đó là tác động của thiên tai, bão lũ. Ví dụ như năm 2019 lũ lụt đã làm cho hơn 10 ngôi nhà và một số công trình ở Mường Chanh bị hư hỏng, làm xã “tụt” mất 2 tiêu chí NTM. Bên cạnh đó, một bộ phận cán bộ và Nhân dân nhận thức về mục tiêu, quan điểm, giải pháp, lộ trình xây dựng NTM chưa đầy đủ, tư tưởng trông chờ vào nguồn lực Nhà nước còn cao; công tác tuyên truyền chưa thường xuyên, chưa sâu rộng trong Nhân dân...

Bàn về xây dựng NTM ở xã Mường Chanh, Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Mường Lát Triệu Minh Xiết, nguyên là Chủ tịch UBND xã Mường Chanh gần 2 nhiệm kỳ cho rằng: Để Mường Chanh trở thành xã điểm thoát nghèo gắn với xây dựng NTM theo tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, ngoài nghị lực, khát vọng vươn lên của cấp ủy, chính quyền và người dân địa phương, rất cần “cú hích” về cơ chế, chính sách để “hóa giải” những trở ngại cho xã miền núi còn lắm khó khăn này. Bởi, ngoài những khó khăn mang tính khách quan, thì việc thay đổi tư duy, cách nghĩ, cách làm của đồng bào đang là bài toán khá nan giải. Tâm lý trông chờ, ỷ lại vào việc trợ giúp của Nhà nước từ một bộ phận người dân đang là một rào cản lớn. Cùng với đó là năng lực của cán bộ địa phương còn nhiều hạn chế, chưa thật sự quyết liệt trong công tác khiến Mường Chanh chưa thể xây dựng thành công xã NTM.

Để giúp sức cho Mường Chanh, trước mắt huyện sẽ tạo điều kiện tối đa và sẽ tiếp tục ưu tiên hoàn thành các tiêu chí không yêu cầu đầu tư nhiều vốn ngân sách Nhà nước. Đồng thời, tận dụng nhiều nguồn lực để thực hiện các tiêu chí về hạ tầng kinh tế - xã hội; huy động nguồn vốn đầu tư để củng cố, nâng chất lượng các tiêu chí đã đạt trên cơ sở phát huy nội lực là chính. Biết rằng sẽ khó, nhưng dù khó đến mấy chúng tôi cũng đặt quyết tâm và kỳ vọng sẽ đưa Mường Chanh về đích xây dựng NTM vào năm 2024 - đồng chí Triệu Minh Xiết khẳng định.

Bài và ảnh: Xuân Minh