Chuyện làng biển

Nghề khai thác thủy sản từ lâu vốn mang lại cuộc sống ấm no cho biết bao thế hệ con em làng biển. Nhưng giờ đây, chính những ngư dân từng xem biển là “ngôi nhà thứ 2” lại không còn mấy mặn mà với nghề đi biển...

Tàu về bến sau một chuyến đánh bắt gần bờ ở xã Hoằng Trường.

Bấu víu những chuyến gần bờ

6 giờ sáng, sau một đêm lao động vất vả, chiếc tàu công suất nhỏ của anh Trần Văn Vinh, thôn Đại Trường, xã Hoằng Trường (Hoằng Hóa) cập bến với vài khay cá tạp, ít cá trích và dăm thùng ghẹ, bề bề. “Đây là thành quả lao động cả đêm thức trắng ngoài biển của mấy anh em đấy!" - vừa vận chuyển hải sản lên bờ, anh Vinh vừa cho biết. Do điều kiện kinh tế còn hạn hẹp nên anh Vinh mới đóng được chiếc tàu công suất 50CV để đi biển gần bờ. “Các ngư dân có tàu lớn vươn khơi thường thu lợi lớn, còn mình tàu nhỏ thì chỉ đi gần bờ kiếm sống. Chuyến này, mỗi lao động trên tàu ước tính cũng được khoảng 1 triệu đồng sau khi đã trừ các chi phí”.

Không chỉ có tàu của anh Vinh, bãi biển Hoằng Trường hôm ấy cũng nhộn nhịp hẳn với sự trở về của 5 - 6 chiếc tàu, thuyền công suất nhỏ. Các khay cá trích, nục, hố, sòng, mực... liên tục được chuyền tay nhau, tập kết trên bờ để vận chuyển đi tiêu thụ. Vừa thoăn thoắt gỡ lưới, ông Nguyễn Văn Tôn, thôn 2, xã Hoằng Trường vừa than: “Ngày trước, tôi chỉ đặt te bẫy là đã có ăn. Còn ra xa một chút, chúng tôi hay nói vui là “một ngày làm, một tháng ăn”. Nhưng bây giờ “năm thì mười họa” mới được một chuyến!

Ngày trước, ông Tôn chuyên đánh bắt xa bờ, nhưng mấy năm gần đây “nghỉ hưu” ở nhà đâm ra nhớ nghề nên ông sắm một thuyền nhỏ. Từ nửa đêm hôm trước, thuyền của ông Tôn đã ra khơi, đánh bắt ngoài cửa lạch. Ngày nhiều bù ngày ít cũng kiếm được vài trăm ngàn.

Nhưng cũng có những lần trở về, có những tàu, thuyền cập bến mang theo những tiếng thở dài của các ngư dân. Với họ, đó là nỗi buồn vô tận khi bám lấy nghề biển gần bờ để mưu sinh.

Lao đao vì nợ

Bên kia sông Lạch Trường, xã Ngư Lộc (Hậu Lộc) được nhiều người biết đến bởi có nghề biển truyền thống. Những chuyến biển thu được từ vài chục đến cả trăm triệu đồng và mỗi năm đi biển tích lũy cả tỷ đồng là chuyện không hề lạ với ngư dân. Nghề biển thịnh vượng những năm 2012-2016, dịch vụ, thương mại lên quan đến nghề biển cũng phát triển; nhiều hộ nhờ đó mà xây được nhà, mua sắm đầy đủ các vật dụng thiết yếu trong gia đình. Tuy nhiên, những năm tiếp theo, những chuyến biển thu nhập “trăm triệu” cứ thưa dần, rồi “năm biển tiền tỷ” cũng đi xa diệu vợi. Nghề biển gặp nhiều khó khăn, đặc biệt sản lượng đánh bắt giảm mạnh nên nhiều người không tha thiết đi biển, một số chủ tàu phải bán tàu không làm nghề nữa. Bây giờ, lao động đi biển chỉ còn người trung niên từ 40 tuổi trở lên, thậm chí trên 70 tuổi.

Cuối chiều, một vài lão ngư ngồi cắt tóc, chơi cờ tướng ở trên đê, thi thoảng họ buông ra những câu chuyện buồn. Ví dụ như chuyện gia đình ông Tôn Văn Anh, thôn Thắng Phúc, xã Ngư Lộc, từ một gia đình tiêu biểu, có của ăn của để trở thành con nợ, thất nghiệp. Nhắc tới chuyện này, ông Anh giãi bày: Nối nghiệp cha ông từ độ tuổi trăng tròn, nhờ siêng năng làm lụng, dành dụm tích góp nên tôi đóng được con tàu công suất 320CV, hành nghề lưới kéo ở vùng biển Vịnh Bắc bộ. Thời điểm năm 2013 và trước đó, mỗi chuyến đi biển kéo dài tầm 7 - 10 ngày, chi phí bỏ ra chỉ khoảng 60 triệu đồng, nhưng khi trở về thì lời, lãi có thể lên đến cả trăm triệu đồng. “Năm 2017, tôi tham gia đóng mới tàu cá theo Nghị định 67. Để sở hữu con tàu 67 trị giá hơn 13 tỷ đồng, gia đình tôi được ngân hàng hỗ trợ cho vay 70%. Số tiền còn lại tôi huy động, vay mượn thêm. 2 năm đầu, tàu đánh bắt rất năng suất, mỗi năm thu về được 1,2 tỷ đồng”, ông Anh kể.

Nhưng từ năm 2019, tàu của ông Anh bắt đầu phải sửa chữa, bổ sung ngư lưới cụ, bóng đèn, dây rút, nâng công suất máy phát điện..., trong khi ảnh hưởng bởi dịch COVID-19, giá xăng dầu, chi phí nhân công tăng cao... Những chuyến biển gần như chuyến nào cũng lỗ. Ban đầu chỉ lỗ vài chục triệu đồng rồi dần lên cả trăm triệu đồng. Biết mình không đủ khả năng cầm cự, năm 2022 ông đưa tàu về giao cho ngân hàng bán đấu giá thu hồi nợ. Giữa cơn “bĩ cực”, con tàu được đưa ra đấu giá chỉ với 1,3 tỷ đồng. “Mấy chục năm bám biển, vượt qua không biết bao nhiêu cơn bão biển, giữ an toàn tài sản cho mình, nhưng giờ đây, tôi bất lực trước cơn “bão nợ””, ông Anh buông tiếng thở dài nuối tiếc.

Ông Nguyễn Văn Quang, Phó Chủ tịch UBND xã Ngư Lộc, cho hay: “Khoảng 80% số hộ ở xã vay vốn ngân hàng. Hộ ít vay vài trăm, hộ nhiều vay cả tỷ đồng; cá biệt, có trường hợp nợ lên đến 4 - 5 tỷ đồng và không có khả năng thanh toán. Đáng lo ngại hơn, không chỉ chủ tàu vay ngân hàng, mà nhiều người dân đã thế chấp nhà cửa, đất đai vay vốn đưa cho người khác làm ăn, để rồi biến mình thành “con nợ. Rất nhiều trường hợp ở địa phương đã bị kê biên tài sản và bán đấu giá”.

Ly hương tìm miền sáng

Trong câu chuyện của các lão ngư, họ nhắc nhiều tới thế hệ trẻ quê hương. Người tiếc nuối vì giờ đây lớp trẻ không còn mặn mà với nghề biển. Người thì cho rằng, nếu nghề biển cho thu nhập ổn định thì lớp trẻ đã không phải đi xa. Xuất khẩu lao động giờ đây là một sự lựa chọn được ưu tiên ở xã biển này, nhờ thu nhập cao. Có người bị “bể” nợ tiền tỷ, đi xuất khẩu lao động 3 năm đã trả được nợ, xây được nhà 3 tầng. Nhưng cũng có người 50, 60 tuổi vẫn phải tha phương xứ người, có người đi 20 năm chưa về quê một lần, có gia đình vợ nhớ chồng phải đi thăm, sau đó lại về một mình. Đi họp phụ huynh cho các cháu bây giờ toàn thấy ông già bà cả, còn bố mẹ các cháu thì “bận công tác xa”...

Ông Quang cho biết thêm: “Xã Ngư Lộc cũng có một lực lượng lớn lao động trẻ thoát ly, đi học, đi làm ở các nhà máy, khu công nghiệp. Đặc biệt những năm gần đây, phong trào xuất khẩu lao động ở xã phát triển rầm rộ. Chỉ tính từ đầu năm 2021 đến nay, hơn 100 thanh niên trong xã đã đi xuất khẩu lao động tại các nước Nhật Bản, Hàn Quốc...”.

Ông Quang cũng chia sẻ về nỗi lo của các lão ngư cao niên ở địa phương cũng như chính quyền xã, khi một bộ phận khá lớn lao động ngư nghiệp trên địa bàn “xuất ngoại”, còn ai gìn giữ ngư trường truyền đời của cha ông. Bão biển đã cướp đi không ít sinh mạng của các làng biển. Vì thế họ nhận ra rằng, những con tàu nhỏ, công suất yếu không thể đảm bảo an toàn khi gặp bão biển.

Với quyết tâm đầu tư những con tàu lớn để hạn chế đến mức thấp nhất những thiệt hại, rủi ro khi đi biển, nhiều ngư dân tính chuyện vay mượn đóng tàu mới, nhưng không đủ khả năng lo nổi số vốn nhiều tỷ đồng. Trước tình hình này, xuất khẩu lao động sang các nước trong khu vực như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và Ma-lai-xi-a được xem như là một “miền đất sáng” lợi cả đôi đường, vừa giúp ngư dân có cơ hội mở mang kiến thức, kỹ thuật đánh bắt tiên tiến, vừa có thu nhập cao để khi về nước sẽ đầu tư đóng những con tàu lớn, có đủ trang thiết bị hiện đại, để bảo đảm an toàn trong mỗi chuyến vươn khơi. “Cả xã hiện có 323 phương tiện khai thác, với tổng công suất gần 80.000 CV; hơn 2.500 lao động trực tiếp trên biển và hàng nghìn lao động dịch vụ hậu cần nghề cá. Tổng sản lượng khai thác năm 2021 ước đạt 13.880 tấn, tổng giá trị khai thác hải sản ước đạt 355 tỷ đồng. Nghề biển gặp nhiều khó khăn do dịch COVID-19, giá dầu tăng... nhưng nhờ nguồn ngoại hối từ nước ngoài gửi về và thu nhập từ số lao động ly hương, mức thu nhập bình quân đầu người năm 2021 vẫn đạt gần 43,8 triệu đồng. Đây là mức thu nhập ổn định, đủ để các lao động yên tâm bám biển dù còn nhiều vất vả. Tỷ lệ hộ nghèo trong năm qua cũng giảm, chỉ còn 4,5% và 8,5% hộ cận nghèo” - ông Quang nhấn mạnh.

Mỗi người một sự lựa chọn, người tha hương đi tìm “miền đất sáng”, người tiếp tục bám biển trên những con tàu công suất nhỏ để mưu sinh và ấp ủ hy vọng: Rồi một ngày sẽ có đủ chi phí đóng tàu lớn vươn khơi... Dù ở đâu, làm gì, người dân làng biển cũng sẽ không ngừng nỗ lực lao động để khi trở về, khuôn mặt họ lại rạng rỡ dưới ánh bình minh...

Tăng Thúy