Bài cuối: Đường tới Net Zero, cần cộng đồng trách nhiệm

Sống xanh, sản xuất xanh, tiêu dùng xanh... không còn là lựa chọn, mà là hành động tất yếu trên hành trình hiện thực hóa mục tiêu Net Zero vào năm 2050. Nhưng con đường ấy sẽ không thể thành công nếu thiếu đi dù chỉ một “bước chân nhỏ” đồng hành từ cộng đồng. Trong khi doanh nghiệp tiên phong chính là những “ngọn hải đăng xanh” dẫn lối, thì cơ chế, chính sách cần trở thành chất xúc tác mạnh mẽ, khơi dậy động lực chuyển đổi kép: xanh hóa, số hóa gắn liền với đổi mới sáng tạo.

Với tốc độ phát triển công nghiệp nhanh, nhiều khu, cụm công nghiệp và dự án trọng điểm, Tổng Công ty Điện lực miền Bắc dự báo, tăng trưởng phụ tải tại Thanh Hóa giai đoạn tới có thể lên tới 10-12%/năm. Bối cảnh đó đặt ra thách thức, bài toán tiết kiệm và sử dụng hiệu quả điện năng không chỉ là giải pháp tình thế mà cần phải trở thành thói quen bền vững.

Ông Hoàng Hải, Giám đốc Công ty Điện lực Thanh Hóa (PC Thanh Hóa) cho biết: “Để đảm bảo cung ứng điện an toàn, ổn định, đơn vị đang triển khai đồng bộ các giải pháp kỹ thuật và truyền thông nâng cao ý thức cộng đồng. Với doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, chúng tôi khuyến khích áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng, điều chỉnh khung giờ vận hành thiết bị công suất lớn, tham gia chương trình điều chỉnh phụ tải, đầu tư điện mặt trời áp mái khai thác nguồn năng lượng xanh. Ở khu vực dân sinh và công sở, người dân và cán bộ được tuyên truyền sử dụng thiết bị dán nhãn tiết kiệm năng lượng, cài đặt nhiệt độ điều hòa hợp lý, tận dụng ánh sáng và thông gió tự nhiên, tắt thiết bị khi không sử dụng. Riêng hệ thống chiếu sáng công cộng, ngành điện phối hợp điều chỉnh thời gian, cường độ chiếu sáng và thay thế dần đèn cao áp bằng đèn LED tại các đô thị, khu công nghiệp, vừa tiết kiệm điện vừa đảm bảo mỹ quan”.

Ngoài hạ tầng và kỹ thuật, chiến lược truyền thông cộng đồng được xem là “chìa khóa” thay đổi hành vi. PC Thanh Hóa duy trì phối hợp chặt chẽ với các cơ quan báo chí truyền thông; sử dụng đa dạng nền tảng: Facebook, Zalo, Youtube, website, truyền thông lưu động tại chợ, khu dân cư. Đồng thời phát động các chương trình quy mô lớn như “Giờ Trái đất”, “Trường học tiết kiệm điện”, “Gia đình tiết kiệm điện”, “Tiếp sức mùa thi”... nhằm lan tỏa tinh thần tiết kiệm điện đến mọi tầng lớp.

Đơn cử, chiến dịch “Gia đình tiết kiệm điện” đã ghi nhận hàng nghìn hộ gia đình tiết kiệm 10-20% sản lượng điện hằng tháng nhờ thay đổi thói quen: Tắt thiết bị không sử dụng, dùng đèn LED thay đèn sợi đốt, thay bình nước nóng bằng hệ thống năng lượng mặt trời, điều hòa inverter tiết kiệm điện.

Bà Ngô Thị Thanh, sinh sống tại phường Hạc Thành, cho biết: “Từ khi dùng app theo dõi chỉ số công tơ, tôi dễ dàng kiểm soát mức tiêu thụ hằng ngày. Gia đình tôi chủ động điều chỉnh cách sử dụng điện, vừa tiết kiệm, vừa giảm chi phí”.

Theo PC Thanh Hóa, với nhiều giải pháp đã triển khai, năm 2024, toàn tỉnh đã tiết kiệm được 174 triệu KWh. Cùng với sự vào cuộc của ngành điện, những dự án truyền tải điện trọng điểm quốc gia đã và đang được Chính phủ chỉ đạo quyết liệt, đáp ứng nhu cầu tăng trưởng phụ tải tại nhiều khu vực trọng điểm. Tuy nhiên, nguồn điện thiết thực nhất vẫn là điện được tiết kiệm từ nhận thức và hành vi của mỗi người dân, mỗi doanh nghiệp.

Trước áp lực ngày càng lớn về nguồn cung điện và cam kết giảm phát thải, năng lượng tái tạo được xác định là lời giải bền vững. Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn tới năm 2050 điều chỉnh đặt ra mục tiêu tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo (không bao gồm thủy điện) trong cơ cấu nguồn điện lên khoảng 28 - 36% vào năm 2030 và định hướng đến năm 2050, tỷ lệ này sẽ đạt mức ấn tượng 74 - 75%; đồng thời, xây dựng hệ thống lưới điện thông minh, đủ khả năng tích hợp, vận hành an toàn hiệu quả nguồn năng lượng tái tạo quy mô lớn.

Chính phủ cũng đã ban hành hai nghị định quan trọng: Nghị định 57/2025/NĐ-CP về cơ chế mua bán điện trực tiếp (Nghị định 57/2025/NĐ-CP) và Nghị định 58/2025/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Điện lực về phát triển điện năng lượng tái tạo, điện năng lượng mới. Đây được kỳ vọng là những “cú huých” mở đường cho thị trường điện cạnh tranh và phát triển nguồn điện xanh - sạch - tự chủ. Tuy nhiên, quá trình triển khai vẫn gặp không ít rào cản.

Theo đó, đối tượng tham gia cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) theo Nghị định Nghị định 57/2025/NĐ-CP là đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn thông qua đường dây kết nối riêng đấu nối riêng, có sản lượng điện sử dụng lớn hơn 200.000 kWh/tháng. Với quy định này, “tệp” khách hàng dồi dào là doanh nghiệp vừa và nhỏ rất có tiềm năng triển khai nhưng do chưa đạt ngưỡng “khách hàng sử dụng điện lớn” nên không đáp ứng được quy định. Về đơn vị bán lẻ điện tại các mô hình khu, cụm, quy định hiện hành chưa làm rõ việc các đơn vị này có được phép mua điện dư từ nguồn điện mặt trời áp mái do doanh nghiệp trong cụm đầu tư hay không, gây lúng túng trong áp dụng thực tế. Về giá bán điện hiện được quy định không vượt mức giá tối đa khung giá phát điện cùng loại (điện mặt trời mặt đất), khiến các đơn vị phát điện e ngại về tính khả thi tài chính.

Về Nghị định 58/2025/NĐ-CP, dù đã mở rộng chính sách ưu đãi dành cho triển khai dự án năng lượng tái tạo như miễn, giảm tiền sử dụng đất, cam kết sản lượng...song các rào cản vẫn tồn tại: Giá mua điện dư chưa được công bố rộng rãi, gây khó khăn trong tính toán hiệu quả đầu tư; chưa có cơ chế khuyến khích hệ thống lưu trữ năng lượng cho hộ dân và doanh nghiệp; quy định lắp thiết bị giám sát, đo đếm từ xa đối với hệ thống điện mặt trời mái nhà công suất ≥100kW (có đấu nối hệ thống điện quốc gia) làm tăng chi phí ban đầu, gây cản trở đối với doanh nghiệp nhỏ.

Từ những bất cập trong thực tế triển khai tại địa phương, Sở Công Thương Thanh Hóa đề xuất: Cần mở rộng đối tượng tham gia DPPA để phù hợp với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, khách hàng dân dụng lớn; đồng thời cho phép đơn vị bán lẻ điện tại các khu công nghiệp, cụm công nghiệp mua điện dư từ hệ thống điện mặt trời áp mái; điều chỉnh công suất ngưỡng giám sát từ 100kW lên 300kW để giảm chi phí đầu tư; công bố minh bạch giá mua điện mặt trời mái nhà và có chính sách tín dụng, hỗ trợ lãi suất cho điện áp mái dân dụng.

Tại Thanh Hóa, dù là trung tâm năng lượng lớn với tổng công suất phát điện đạt hơn 2.400 MW (19 nhà máy), nhưng năng lượng sạch vẫn chiếm tỷ trọng rất thấp, mới chỉ có một nhà máy điện mặt trời (30 MW), chiếm 1,3% tổng công suất. Tiềm năng gió ven biển, điện mặt trời, sinh khối từ phụ phẩm nông nghiệp... vẫn đang bị bỏ ngỏ.

Ông Christophe Nabonne, Giám đốc kế hoạch Công ty TNHH Điện Nghi Sơn 2, chia sẻ: “Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng khung pháp lý ổn định, minh bạch và khuyến khích đầu tư hệ thống lưu trữ. Đồng thời, mở rộng cơ chế DPPA, thúc đẩy sự tham gia của khu vực tư nhân và cải cách quy trình cấp phép, sử dụng đất cho dự án điện sạch”.

Với điện mặt trời áp mái hộ gia đình - rào cản lớn nhất vẫn là chi phí đầu tư. Dù đã giảm 40% so với thời điểm trước năm 2020, nhưng một hệ thống cơ bản (3-5kWp) vẫn dao động từ 35-60 triệu đồng, chưa kể chi phí lưu trữ. Nhiều quốc gia như Nhật Bản, Thái Lan đã áp dụng trợ giá hoặc yêu cầu bắt buộc tại các đô thị lớn để khuyến khích hộ dân tham gia. Việt Nam cũng cần tham khảo, nghiên cứu các hướng đi này nếu muốn khai thác tối đa tiềm năng của hơn 20 triệu mái nhà trên cả nước.

Hướng đến phát triển bền vững, Chính phủ Việt Nam đã phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050, định hướng mô hình phát triển xanh - tuần hoàn - phát thải thấp làm nền tảng chuyển đổi kinh tế. Tại Thanh Hóa, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số gắn liền với đổi mới sáng tạo đã được hoạch định trong Quy hoạch tỉnh thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2045.

Tuy nhiên, theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, hiện nay, tình trạng ô nhiễm môi trường, lãng phí tài nguyên đất - nước, sản xuất manh mún vẫn là điểm nghẽn lớn. Trên các lĩnh vực từ công - nông nghiệp nghiệp, tỷ lệ doanh nghiệp áp dụng chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn còn thấp, chủ yếu tập trung ở các doanh nghiệp lớn.

Ông Nguyễn Hồng Phong, Tổng Giám đốc Công ty CP Công Nông nghiệp Tiến Nông, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp KH&CN Việt Nam nhấn mạnh: “Muốn đi xa, cần cả cộng đồng cùng bước. Hành trình xanh mà chúng ta đang hướng tới không thể chỉ dựa vào nỗ lực đơn lẻ. Cần có sự tiên phong dẫn dắt từ phía doanh nghiệp, sự đồng hành thiết thực của Nhà nước và sự lựa chọn tiêu dùng có trách nhiệm từ mỗi người dân. Đó là một chuỗi liên kết đồng bộ, nơi mỗi “mắt xích” - từ sản xuất đến tiêu dùng đều phải hành động vì mục tiêu phát triển bền vững”.

Nhiều doanh nghiệp cũng cho rằng, chuyển đổi xanh không chỉ là thay đổi công nghệ, mà là thay đổi tư duy phát triển - từ tăng trưởng bằng mọi giá sang tăng trưởng có trách nhiệm với môi trường và thế hệ tương lai. Vì vậy, ngoài hạ tầng và cơ chế, cần đặc biệt chú trọng xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh, từ quỹ tín dụng xanh, khung hướng dẫn tính toán phát thải, cơ chế chứng nhận tín chỉ carbon, hệ thống tư vấn - hỗ trợ kỹ thuật...

Để cán đích Net Zero, Việt Nam không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực đơn lẻ của một vài “ngọn hải đăng xanh”, mà cần cả cộng đồng cùng thắp sáng hành trình chuyển đổi.

Con đường ấy chắc chắn còn dài và nhiều thử thách. Nhưng từng suy nghĩ, từng hành động tích cực đều sẽ góp phần kiến tạo nên một “hành lang xanh” bền vững cho thế hệ mai sau.

Bởi một tương lai xanh không chỉ được vẽ nên bằng những mục tiêu lớn lao, mà được gầy dựng từ chính những bước đi nhỏ bé hôm nay - khi cộng đồng cùng sẻ chia trách nhiệm, cùng nuôi dưỡng khát vọng sống xanh...

Nội dung và Ảnh: Minh Hằng

Đồ họa: Mai Huyền

Xuất bản: 1:18:08:2025:10:00