Văn hóa du lịch: Một nhân tố của sự hiểu biết và lòng khoan dung

Văn hóa du lịch bắt đầu bằng thái độ thân thiện, mến khách của người làm du lịch (Ảnh: Khách du lịch nghe giới thiệu về Di sản Lam Kinh).

Bàn về ý nghĩa của du lịch hay giá trị có được từ những trải nghiệm sống khác, có người đã đặc biệt nhấn mạnh rằng, thế giới là một cuốn sách và những người không đi du lịch chỉ đọc được một trang của cuốn sách ấy...

Năng lượng tích cực cho tâm hồn

Chiều bản Đôn (xã Thành Sơn, huyện Bá Thước) yên bình đến lạ. Mặt trời trôi dần về đậu trên đỉnh non ngàn. Nắng không còn chói chang, từng sợi chuyển dần sang màu đỏ gạch. Những thửa ruộng đã vào vụ gặt rộ, nằm thảnh thơi dưới vạt nắng cuối ngày. Những nếp nhà sàn nâu bạc phếch lấp ló dưới tán cây, dần thấp thoáng ánh lửa cơm chiều. Mùi lúa chín, mùi cơm nếp, mùi rơm rạ bện lại rồi cùng thoát qua khe hở mái nhà. Từng vạt khói hòa trốn vào sương chiều và vương vít lên vạt rừng xanh thẫm. Dưới chân ruộng, vài người dân đang chậm rãi thu lại nông cụ, rồi chậm rãi men theo lối bờ nhỏ hẹp trở về... Chừng ấy màu sắc, mùi vị, thanh âm của cuộc sống thường nhật nơi bản làng, chẳng khác nào một bản hòa tấu êm ái và dung dị. Nó cứ tự nhiên khẽ chạm vào lòng kẻ xa lạ, đang mong mỏi được trải nghiệm một đời sống khác với những xô bồ phố thị.

Trên thửa ruộng chỉ còn trơ lại gốc dạ, người đàn ông ngoài 50 tuổi có vóc dáng thấp nhỏ và một gương mặt hiền, đang tranh thủ khí trời dịu mát cuối ngày để xới xáo đất. Gặp người lạ xán đến bắt chuyện rồi hỏi này hỏi nọ, ông cũng chẳng phật ý, trái lại còn chuyện trò sôi nổi. Ông tên Mùi, đã gắn bó hơn nửa đời người với bản. Ông kể, cuộc sống ở đây luôn bình lặng và rất ít xáo trộn. Cả bản có vài trăm nóc nhà và bà con ai cũng chân chất, thật thà. Trước đây, cuộc sống dựa cả vào mùa màng nương rẫy, nên cũng thiếu thốn, khó khăn. Nay thì đổi khác lắm rồi, nhiều nhà đã khấm khá lên nhờ làm du lịch. Thay vì bán đứt như một số hộ trong bản, ông cho người ta thuê đất để xây dựng khu nghỉ dưỡng, nên đời sống của gia đình 6 miệng ăn cũng dần tốt hơn. “Khách du lịch đến bản ngày một đông, liệu có ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày của bà con không?”, tôi hỏi. “Thay đổi thì cũng có, vì có nhiều người đến thăm thú đồng ruộng rồi chụp ảnh. Buổi tối cũng sẽ có nhiều người tản bộ, nên điện đường thắp khuya hơn, hàng quán cũng đóng cửa muộn hơn. Riêng an ninh thì vẫn rất tốt. Các anh, các chị nếu không may đánh rơi đồ đạc hay điện thoại, thì cũng không lo bị mất. Vì nếu bà con ai nhặt được sẽ tìm để trả lại”, ông cho hay.

Những biến động bất ngờ hay sự phức tạp của cuộc sống với áp lực công việc, gánh nặng kinh tế, các mối quan hệ xã hội, hạnh phúc gia đình... đã và đang khiến con người ngày càng dễ bị tổn thương cả về thể xác lẫn tinh thần. Cho nên, nhiều người chọn đi du lịch như là một cách để tìm yên bình cho tâm hồn. Và một điểm đến an toàn, tươi đẹp, cư dân bản địa thân thiện, mến khách như bản Đôn, hẳn sẽ là lựa chọn rất đáng để chúng ta cân nhắc. Du lịch đã được khẳng định như là một nhân tố của sự hiểu biết lẫn nhau, của lòng khoan dung và hòa bình. Với vai trò hay ý nghĩa ấy, du lịch đang dần trở thành một phẩm chất cuộc sống, hay một phương thức tích lũy giá trị sống. Để rồi, qua mỗi sự trải nghiệm, con người được thư giãn, nới lỏng, nạp năng lượng toàn diện và tích cực cho tinh thần lẫn tâm hồn.

Ngược lại, mỗi khi chúng ta đi du lịch và sử dụng các dịch vụ ăn uống, lưu trú, mua sắm, giải trí... là mỗi du khách đang đóng góp tích cực vào chuỗi giá trị ngành du lịch. Đó là tạo ra việc làm, sinh kế, thu nhập và xa hơn là góp phần mang đến những cơ hội mới tốt đẹp hơn cho tương lai cho cư dân bản địa. Do đó, du lịch không đơn thuần là thỏa mãn các nhu cầu hưởng thụ, hiểu biết của cá nhân; mà là hoạt động mang tính trách nhiệm, tính xã hội cao. Bởi vậy mới nói, du lịch có thể mang đến cho con người thêm những lựa chọn tốt hơn cho cuộc sống, hay tìm thấy những giá trị sống tích cực hơn. Đó là mũi tên hai chiều, mà xét ở chiều nào cũng thấy được những lợi ích to lớn cho cả cá nhân và cộng đồng.

Những lợi ích kể trên, về bản chất nó xuất phát từ mối quan hệ tương hỗ của cả hai phía. Phía cộng đồng làm du lịch dựa trên tài nguyên tự nhiên hay di sản văn hóa; song nhất định phải xây dựng được hình ảnh điểm đến an toàn, thân thiện, hấp dẫn và xanh - sạch - đẹp. Từ đó, mới tạo sức hấp dẫn để thu hút du khách và thôi thúc họ chi phí nhiều hơn cho các dịch vụ được cung cấp. Nói cách khác, chỉ khi tạo dựng được mối liên hệ lợi ích - trách nhiệm từ hai phía, thì du lịch mới mang lại hiệu quả về kinh tế, văn hóa - xã hội và môi trường. Từ đó, góp phần vào sự phát triển bền vững của du lịch và cả sự phát triển của cộng đồng làm du lịch. Điều đó cũng cho thấy, các giá trị tích cực và tốt đẹp mà du lịch mang lại, chắc chắn không thể chỉ dựa vào những chính sách vĩ mô tầm quốc gia hay địa phương; mà còn dựa trên quá trình giao lưu, tương tác, hiểu biết giữa người với người.

Câu chuyện luôn mới

Trong 10 xu hướng của du lịch thế giới đã được dự báo thì “quan tâm đến môi trường xung quanh” là xu hướng đứng thứ nhất. Nghĩa là, khách đi du lịch hết sức quan tâm đến trạng thái môi trường, kể cả môi trường tự nhiên và môi trường xã hội, nơi họ đến. Chính vì vậy, các “điểm đến xanh” chắc chắn sẽ trở thành sự lựa chọn hàng đầu. Thế nhưng, từng có một thời kỳ, Sầm Sơn đã khai thác “nóng” hay quá chú trọng đến lợi ích kinh tế từ du lịch. Để rồi, đô thị du lịch biển này đã quên mất vấn đề cốt lõi là phải xây dựng cho được thái độ, lối sống và văn hóa ứng xử chuẩn mực cho cư dân đô thị du lịch. Cải thiện môi trường du lịch mà trọng tâm là các yếu tố “văn minh”, “thân thiện” trở thành những từ khóa được đề cao. Đồng thời, nhấn mạnh nhân tố con người - gồm cả cư dân bản địa và nhân lực du lịch - như là cái công tắc bật lên sự thân thiện, chân thành.

Dẫu vậy, câu chuyện văn hóa du lịch chưa khi nào là câu chuyện cũ. Bởi văn hóa vốn dĩ được ví như là cành lá của đạo đức, mà đạo đức là gốc rễ làm người. Cây không cành lá cây già cỗi; người không văn hóa khác nào người khiếm khuyết? Vậy nên, văn hóa không phải “vật ngoài thân” mà nó đã, đang và luôn thấm rất sâu để định hình nên tính cách và dáng dấp cho mỗi cá nhân và cho cả cộng đồng. Điều đó lý giải vì sao, văn hóa ngày càng được đề cập ở nhiều lĩnh vực, nhiều cấp độ và văn hóa du lịch luôn là một điển hình. Thậm chí, văn hóa đang trở thành một yếu tố sống còn của sự phát triển du lịch trong bối cảnh hiện nay. Sản phẩm du lịch là một loại “hàng hoá đặc biệt” – một sản phẩm “vô hình” được biểu hiện thông qua các loại dịch vụ. Và dù ở khâu, đoạn nào trong chuỗi dịch vụ để tạo ra một sản phẩm hoàn chỉnh, đều xuất hiện yếu tố văn hóa như là chất keo gắn kết.

Ví như một phòng khách sạn sạch đẹp, một bữa ăn ngon, một chuyến xe an toàn, một điểm tham quan thú vị, một điểm mua sắm phong phú... đều là những hạng mục hợp thành sản phẩm du lịch. Chất lượng mỗi hạng mục đều tác động đến chất lượng của toàn bộ sản phẩm. Nhưng yếu tố văn hóa “ẩn mình” trong từng khâu, từng đoạn ấy mới quyết định tính hấp dẫn, hiệu quả và bền vững của sản phẩm. Đồng thời, văn hóa du lịch còn biểu hiện đậm nét và sinh động qua các chủ thể tham gia vào hoạt động du lịch, bao gồm du khách, doanh nghiệp, chính quyền và cộng đồng. Chẳng hạn, văn hóa trong hoạt động quản lý du lịch là quá trình hoạch định chiến lược, sứ mệnh, mục tiêu, tầm nhìn, phương châm hành động và phong cách quản lý hoạt động du lịch ngày càng được hoàn thiện, hiệu quả. Văn hóa doanh nghiệp phải gắn với triết lý kinh doanh rõ ràng, đạo đức kinh doanh trong sáng và đặc biệt là đặt du khách vào vị trí trung tâm. Với cộng đồng là truyền thống nhân ái, hiếu khách và các giá trị đạo đức cốt lõi. Còn du khách đó là ý thức trách nhiệm bảo vệ môi trường, bảo vệ các giá trị văn hóa của cộng đồng hay điểm đến.

Trong khoảng 5 năm trở lại đây, mỗi năm Thanh Hóa đón hàng triệu khách du lịch, với tổng thu hàng nghìn tỷ đồng. Song, những con số này không chỉ là thành quả của những chính sách vĩ mô, những dự án đầu tư, những công trình lớn về hạ tầng, phương tiện kỹ thuật...; mà còn từ sự nỗ lực tưởng chừng là nhỏ bé trong tất cả các khâu. Và, một trong số đó là sự tận tình, chu đáo, kỹ năng chuyên nghiệp của các cán bộ, nhân viên du lịch; cùng sự văn minh, thân thiện thể hiện qua cử chỉ, ánh mắt, nụ cười của mỗi người dân. Hay, hiểu một cách nôm na nhất, để tạo dựng được môi trường du lịch văn minh - văn hoá, bên cạnh những chính sách, biện pháp mang tính hành chính, răn đe của ngành chức năng và chính quyền địa phương; thì điểm mấu chốt phải bắt đầu từ nhận thức và ý thức của mỗi người. Muốn vậy, không cách nào khác là phải xây dựng được những kỹ năng thực hành du lịch lành mạnh. Kỹ năng ấy bắt đầu từ những điều đơn giản nhất như câu “xin cảm ơn”, “xin chào”, “xin lỗi”, “xin mời” nơi cửa miệng; là nụ cười mến khách luôn thường trực; là thái độ trung thực, khiêm tốn; là lối ứng xử, giao tiếp lịch sự nhã nhặn của mỗi nhân viên du lịch, mỗi người dân. Đồng thời, những kỹ năng này cần được thực hành kiên trì, thường xuyên, trong mọi hoàn cảnh, với mọi đối tượng du khách, để dần hoàn thiện tới mức trở thành thói quen, thành lối ứng xử tự nhiên trong mỗi người.

Thông điệp hay hình ảnh mà du lịch Thanh Hóa hướng đến là sự văn minh, thân thiện và hiếu khách. Nội hàm của các khái niệm ấy được hiểu là thái độ tôn trọng bản thân và tôn trọng du khách, thông qua việc “nói không” với dịch vụ kém chất lượng. Đồng thời, lấy lối ứng xử đúng mực, tinh thần tận tụy là kim chỉ nam cho hoạt động du lịch bền vững. Và, còn gì đáng quý hơn khi những lợi ích vật chất chúng ta xứng đáng được nhận, không chỉ đến bằng mối quan hệ mua – bán; mà quan trọng hơn là đến bằng tình người với sự tôn trọng, quý mến, sẻ chia. Cũng nhờ đó mà giá trị và niềm vui cuộc sống của bản thân mỗi người và của cả du khách, sẽ đều được nhân lên.

Lê Dung